eGNOSIS

 

Gnoza Juliusza S這wackiego
Cz. I

Dominik So這wiej


Dominik So這wiej (ur. 1977) - historyk literatury, krytyk literacki i filmowy. Publikowa m. in. w Kulturze,  Undergruncie, Arteriach, wiatoobrazie i Cyberforum. Wsp馧autor ksi嘀ki Poetyka egzystencji. Franz Kafka na progu XXI wieku (Warszawa 2004). 

 

 

Tw鏎czo Juliusza S這wackiego podzieli mo積a na dwa zasadnicze okresy: okres tw鏎czoci przedmistycznej i okres tw鏎czoci mistycznej. Ten drugi wyznacza spotkanie S這wackiego z Andrzejem Towia雟kim, kt鏎e odby這 si 12 lipca 1842 roku w Pary簑. Wtedy w utworach S這wackiego pojawi造 si motywy charakterystyczne dla gnozy wiedzy o boskich tajemnicach, przeznaczonej dla wybranych.

S這wacki w Dziejach Sofos i Heliosa m闚i:

 

[] powsta豉

Wiedza maj鉍a wieci lamp na dnie cia豉,

Przez kt鏎 ju zbli穎na tw鏎czoci godzina

Na wiat nam przyprowadza wiat Bo瞠go Syna.

B鉅cie mi ku pomocy sta鎍ie si wiadomi

Tej wiedzy co szatana ognistego zgromi,

wiat mu wydrze a ogniem czyni nie pozwoli  

Rzeczy kr鏒kich[1].

 

Wiedza, o kt鏎ej wspomina narrator, dotyczy najwa積iejszych praw ducha: o tym, 瞠 jest on niemiertelny, 瞠 jego przesz這 jest w formach rolinnych i zwierz璚ych, 瞠 czeka go wielki wysi貫k na drodze do doskona這ci, kt鏎ej widomym efektem b璠zie zdobycie anielskiego (duchowego) cia豉. Cz這wiek wcielenie ducha poznaje dzi瘯i niej prawd o sobie samym, gdy odkrywa najg喚bsze tajniki swej jani:

 

A teraz pytam si Ciebie, Bo瞠, Panie, wolno mi jest rozwidnia dalsze tajemnice t逝maczy cz這wiekowi jego w豉sn natur z niewolnika instynkt闚 przemienia go w woln istot w Syna Twego kt鏎y ze wi皻 mi這ci wiedzy [tu tekst si urywa][2].

 

Cz這wiek, kt鏎emu zostaje objawiona wiedza, poznaje istot swej jani, maj鉍ej, zgodnie ze s這wami Chrystusa, bosk natur[3].

Identyczne stanowisko zajmowali gnostycy, dla kt鏎ych gnoza by豉 mitycznym wyrazem dowiadczenia samego siebie[4]. Gilles Quispel zauwa瘸, 瞠 zbawienie, kt鏎e cz這wiek otrzymuje dzi瘯i gnozie, polega na przypomnieniu sobie swego pocz靖ku i uwiadomieniu bosko swej jani (Selbst) spowitej w ciemnoci[5]. Zrozumienie tajemnic jani jest jednoczenie powrotem do swego pocz靖ku:

 

Tym, co daje wyzwolenie jest wiedza co do tego, kim bylimy, czym si stalimy; gdzie bylimy i gdzie zostalimy wrzuceni dok鉅 zmierzamy, od czego jestemy zbawieni; czym s narodziny a czym odrodzenie[6].

 

Istnieje pomi璠zy S這wackim a gnostykami inne bardzo wyrane podobie雟two. Dla gnostyk闚 istotna by豉 wiedza (poznanie), a nie wiara (pistis)[7]. Tak瞠 S這wacki m闚i o wiedzy lub o wierze widz鉍ej, a nie o wierze rozumianej w spos鏏 tradycyjny:

 

To nie dogmat ale matematyczna pewno na rachunku Sprawiedliwoci oparta. Inaczej m闚i鉍 o niebiosach, wyszlibymy za granic wiary widz鉍ej kt鏎a wierzy, bo wie a nie dlatego wie, 瞠 wierzy[8].

 

Matematyczna pewno to s這wa potwierdzaj鉍e fakt zwi頊any z procesem tw鏎czym S這wackiego. Poeta nieustannie opracowywa poszczeg鏊ne fragmenty swoich utwor闚, by mie pewno, 瞠 jego dzie這 jest zgodne z objawieniem. St鉅 fragmentaryczna i wielowariantowa forma jego tekst闚. Jak zauwa篡豉 Maria Piasecka jest to wiadectwo pracy nie tylko nad zewn皻rznym kszta速em dzie豉 ale tak瞠 nad zestrojeniem tw鏎czoci z wymaganiami ducha[9]. Nie dziwi wi璚 opinia W這dzimierza Szturca, zgodnie z kt鏎 tw鏎czo S這wackiego powinna by okrelana mianem tw鏎czoci metafizycznej, a nie mistycznej[10]. Badacz zauwa瘸 mianowicie, 瞠 literatura, b璠鉍 sztuk, jest zaprzeczeniem mistyki. Teksty S這wackiego zaliczane do ostatniego okresu tw鏎czoci poety, Szturc dzieli na trzy grupy: pierwsz grup tworz teksty o charakterze filozoficznym, (m. in. Genezis z Ducha), drug teksty, stanowi鉍ych artystyczne opracowanie treci systemu genezyjskiego, trzeci natomiast tworz listy memoria造.[11] R闚nie gnoza, w por闚naniu np. z chrzecija雟twem, by豉 religi bardziej przesycon myl filozoficzn.[12] Nie mo積a jednak stwierdzi jednoznacznie, 瞠 gnostycy, podobnie jak S這wacki,  skupili swoj uwag na filozoficznych dywagacjach. Jak pisze Quispel, gnoza (autor pos逝guje si tym terminem m闚i鉍 o gnostycyzmie) zdecydowanie opowiada si za intuicj. Dlatego gnostycy nigdy nie pr鏏owali uzasadni swej wiedzy.[13] Istotne jest jednak to, 瞠 S這wacki, podobnie jak gnostycy, nie usi這wa dowodzi tego, co zosta這 mu objawione.

Henri Bremond w tekcie Poeta i mistyk przedstawi r騜nice i podobie雟twa w mistycznym i poetyckim percypowaniu rzeczywistoci. Zauwa瘸 m. in.: prze篡cie poetyckie i mistyczne nale蕨, dzi瘯i mechanizmowi psychologicznemu, do tego samego rodzaju poznania poznania rzeczywistego, nie bezporednio poj璚iowego, ale jednocz鉍ego[14]. Ale prze篡cie poetyckie nie zezwala na mi這sne zjednoczenie, kt鏎e nast瘼uje w prze篡ciu mistycznym. Poeta jednoczy si z rzeczywistoci tylko po to, aby natychmiast si od niej oddzieli[15]. Mistyk poznaje prawd w u豉mku chwili i jest to poznanie ca這ciowe. Doskonalenie wypowiedzi poetyckiej staje si w zwi頊ku z tym zabiegiem bezsensownym, bo fa連zuje ono prawd mistycznej wizji, przes豉nia jej sens. Nie jest istotna forma przekazu, lecz jej tre. S這wacki napisa Genezis z Ducha jednym poci鉚ni璚iem pi鏎a, lecz pozostawi po sobie dwie redakcje tekstu. Tu tkwi osobliwo tw鏎czoci S這wackiego: teksty mistyczne poeta podawa nieustannym poprawkom. Bo S這wacki by poet, lecz by i mistykiem.

 

Poecie pisze Jan Tomkowski przypada w tej sytuacji rola ducha, kt鏎y stara si pogodzi 褂bjawienie i 蜻orm磭. Zamiana treci duchowej komunikacji na tekst czytelny dla ka盥ego cz這wieka to zadanie prawie niewykonalne.[16]

 

Dlatego, jak zauwa瘸 Gerardus van der Leeuw, mistyka d嘀y do milczenia[17]. Wiemy ju, 瞠 istot mistyki jest mi這, mi這sne zjednoczenie z Bogiem. W prze篡ciu gnostycznym gnostyk nie jednoczy si z Bogiem, lecz poznaje go dzi瘯i wiedzy (gnosis). A wiedza w豉nie jest istot tw鏎czoci Juliusza S這wackiego. Zgodnie z opini Cieli-Korytowskiej, poeci zbli瘸j si do gnozy ze wzgl璠u na jej alegoryczno-metaforyczny spos鏏 przedstawiania wiata. Jego istot nie jest, wbrew pozorom, mylenie abstrakcyjne, lecz sensualne wyobra瘸nie[18].

Fragment Pocz靖ku poematu o tajemnicach genezyjskich wskazuje na gnostyczne pochodzenie wiedzy S這wackiego. Poeta pisze:

 

[] Tych ludzi mi dwoje

Na wielkiej nieba tablicy b喚kitnej

Odrysowanych wiod這 tam. Gdzie zdroje

Przeczyste z ziemi onej wytryska造

Ut lachrymarum fons et fons scientiae,

W kt鏎ych napiwszy si duch by jak bia造

Go章b Wi璚 z這te wewn皻rzne poj璚ie

Zn闚 odzyska貫m pij鉍 z onych rz鏚e

Skalnych I by貫m jak pocz靖kuj鉍y

W drodze lecz szed貫m bez pasa i szczude,

Uleczon [][19].

 

r鏚這 wody w powy窺zym fragmencie jest r鏚貫m wiedzy, dzi瘯i kt鏎ej bohater poematu odzyska zdrowie i, co najwa積iejsze, osi鉚n像 wgl鉅 w natur w豉snej jani (z這te wewn皻rzne poj璚ie). Woda opisana przez S這wackiego przypomina wod 篡w moc, kt鏎ej r鏚貫m jest Jezus Chrystus. Fons lachrymarum i fons scientiae natomiast to r鏚豉 貫z i wiedzy. Dorota Kulczycka stwierdza, 瞠 w myl zasady gnostyckiej to pierwsze mog這by oznacza r鏚這 wody, jakie powsta這 z 貫z wygnanej z Pleromy Sophii, to drugie za stanowi這by r鏚這 wiedzy zbawiaj鉍ej, ezoterycznej, przeznaczonej dla wtajemniczonych[20].

Jerzy Prokopiuk uwa瘸, 瞠 dla Novalisa spotkanie Zofii von Khn by這 prze這mowym poznaniem dowiadczeniem 章cz鉍ym w sobie aspekt racjonalny z aspektem irracjonalnym[21]. Ono w豉nie uczyni這 z niego gnostyka. Friedrich von Hardenberg sta si wtedy nowym cz這wiekiem. Czy Juliusz S這wacki tak瞠 spotka na swej drodze kogo, kto tak radykalnie zmieni jego 篡cie? Wydaje si, 瞠 by nim Andrzej Towia雟ki, mistyk i reformator religijny, kt鏎ego S這wacki pozna 12 VII 1842 roku w Pary簑. W nast瘼nym dniu S這wacki napisa wiersz Tak mi, Bo瞠, dopom騜, kt鏎y jest entuzjastycznym wyznaniem nowej wiary. Poeta m闚i:

 

Idea wiary nowej rozwini皻a,

W b造nieniu jednem zmartwychwsta豉 we mnie

Ca豉, gotowa do czynu i wi皻a[22].

 

Psychika S這wackiego uleg豉 wtedy radykalnej metamorfozie. W licie do matki z 2 sierpnia 1842 pisze:

 

Co do mnie wiele nadziei zwi璠造ch Bo瘸 mi這 i 豉ska o篡wi豉 we mnie ju nie wyrzekam, ale ufam Otoczy mnie kr鉚 ludzi kochaj鉍ych kosztuj nowego stanu duszy zdaje si, 瞠 b這gos豉wie雟two Bo瞠 jest nade mn[23].

 

S這wacki, po spotkaniu z mistrzem Towia雟kim, sta si cz這wiekiem wewn皻rznym, gdy zrezygnowa z modelowania estetycznego kszta速u[24] swojej osoby, rozpoczynaj鉍 prac nad w豉snym wn皻rzem. ㄆbieniewska, charakteryzuj鉍 towianistyczn nauk o duchu pisze:

 

Ma ona za sob d逝g tradycj mistycznej opozycji cz這wieka 誦ewn皻rznego i 誣ewn皻rznego, po章czonego gor鉍 lini z absolutem. Mistyk闚 by wspomnie przyk豉dowo Jakuba Boehmea, Mistrza Eckharta, wi皻ego Jana od Krzy瘸 interesowa jedynie 闚 蓊z這wiek wewn皻rzny, jako potencjalna cz零tka Ducha, wiecznego r鏚豉 wartoci[25].

 

W Pieni VIII Beniowskiego poeta pisze o bogu Perunie, kt鏎y przybywaj鉍 z litewskich puszcz, zdob璠zie B造skawicami, to co pr鏂hnem wieci[26], a wi璚 swoj si章 i nauk zdob璠zie spr鏂hnia造 i pusty wewn皻rznie Rzym. Perunem jest chyba Andrzej Towia雟ki, prorok przyby造 z wile雟kich puszcz, by zreferowa martw religi chrzecija雟k. Alina Witkowska zauwa瘸, 瞠 dla cz這nk闚 Ko豉 Sprawy Bo瞠j by Towia雟ki Mistrzem, M篹em Bo篡m, S這wem i Chrystusem:

 

Towia雟ki to wi璚ej ni wi皻y. Jedynie por闚nanie z Chrystusem wydawa這 si Mickiewiczowi w豉ciwe i oddaj鉍e rang zjawiska, tak瞠 rol niezwyk貫j osoby. Poeta nie musia upatrywa w Towia雟kim Chrystusa na nowo wcielonego, wystarcza豉 analogiczna rola, kt鏎 kiedy spe軟i B鏬 ucieleniony, teraz za inny <<m嘀 Bo篡>> w zmienionych warunkach podejmie zadanie por闚nywalnie wielkie [][27].

 

S這wacki pisa do Matki:

 

Nigdy nie by貫m tak nisko, aby mnie lada kto m鏬 wzi寞 za g這w.. ale drgni璚iu wewn皻rznemu ducha Bo瞠go uwierzy貫m i s這wom prostym a Bo篡m da貫m si przekona inaczej nie by豚y godzien miejsca mego na ziemi[28].

 

Dowiadczenie Novalisa, kt鏎y na swej drodze 篡cia spotka Zofi von Khn mia這, wed逝g Prokopiuka, charakter prze篡cia hierogamicznego (hieros gamos wi皻e ma鹵e雟two). Zofi von Khn by豉 uosobieniem Sophii M鉅roci Bo瞠j 瞠雟kiego aspektu B鏀twa. W gnozie istnieje r闚nie inny nurt okrelanym mianem adamowego.[29] Reprezentuje go mi璠zy innymi gnostycyzm spod znaku Szymona Maga. Wyznawcy Szymona uwa瘸li go za wcielenie najwy窺zego Boga, kt鏎y zst雷i na ziemi, by upad豉 Sophi spod wp造wu materii. Quispel precyzuj鉍 to twierdzenie pisze, 瞠 W dialektycznym procesie duch wiata w osobie maga dochodzi do samego siebie[30]. Czy mo積a dowiadczenie S這wackiego wpisa w nurt gnozy adamowej? S這wacki pisa o Kole Sprawy Bo瞠j: Ta idea jest niby klucz nowy, rozwi頊uj鉍y wiedz w cz這wieku[31]. A wi璚 spotkanie z Towia雟kim i udzia w Kole Sprawy Bo瞠j by造 r鏚貫m tego, co S這wacki ceni w najwi瘯szym stopniu: r鏚貫m wiedzy.

Przejdmy teraz do samego poznania gnostycznego, kt鏎ego dost雷i S這wacki. Sk豉da si ono z trzech stopni: z poznania imaginatywnego, inspiratywnego i intuitywnego[32]. Dla poznania imaginatywnego charakterystyczne s tzw. symbole holony, ca這ciowe obrazy rzeczy odpowiadaj鉍e kszta速uj鉍ym je formom, czyli ich dynamicznym i 篡wym strukturom wzorcom[33]. S to, pos逝guj鉍 si terminologi plato雟k, ejdola dynamiczne obrazy wyra瘸j鉍e zmienno i niezmienno. Poznanie inspiratywne natomiast to poznanie 蜢這su rzeczy, kt鏎y komunikuje nam relacje 章cz鉍e i dziel鉍e imaginacje, tj. ukazuje nam ich sens i warto. Poznanie intuitywne natomiast pozwala odkry, 瞠 tym, co zrazu objawia這 si cz這wiekowi jako obraz, a nast瘼nie jako 蜢這s (sens i warto), jest istota duchowa, 蜘a indywidualne lub zbiorowe[34].

S這wacki, co jest cech wybitnie gnostyczn, wierzy w nieograniczone mo磧iwoci poznawcze jani cz這wieka. Poznanie fundamentalnych praw ducha zale積e by這 od spojrzenia skierowanego do w豉snego wn皻rza. Dzi瘯i 豉sce, jakiej udzieli S這wackiemu Chrystus, poeta przypomnia sobie wiekowe dzieje swego ducha i z tej perspektywy interpretowa otaczaj鉍y go wiat. Dlatego ka盥a dziedzina ludzkiej aktywnoci mia豉 dla niego duchowe znaczenie. Identyczne stanowisko zajmowa Novalis, kt鏎ego filozofia 章czy豉 w sobie poznanie, wiar i ogl鉅[35].

Zanim przeledzimy poszczeg鏊ne etapy gnostycznego poznania, zwr鵵my uwag na napisany w 1832 roku poemat Godzina myli. Utw鏎 ten zawiera w sobie zal嘀ki pomys堯w, rozwini皻ych pniej w systemie genezyjskim[36]. Wed逝g Ewy ㄆbieniewskiej jest on tak瞠 tekstem S這wackiego, w kt鏎ym dosz造 do g這su elementy wiatopogl鉅u gnostycznego[37]. W Godzinie myli bowiem S這wacki m闚i o cz這wieku, kt鏎y stanie si anio貫m, a nast瘼nie wiat貫m, b璠鉍ym czci Boga na 篡wio堯w tronie[38]. Autorka zauwa瘸, 瞠 koncepcja ta jest bliska twierdzeniu o r闚noci mi璠zy Natur a Stw鏎c. W Ploty雟kiej teorii emanacji B鏬 jest r鏚貫m wszystkiego, a wiat jest jego odbiciem, zwierciad貫m. Podobn myl odnale mo積a w systemach gnostycznych[39].

Z punktu widzenia fenomenologii, gnoza to droga poznania, kt鏎a prowadzi do odkrycia najg喚bszych tajemnic w豉snej jani. Wymaga ona nie lada wysi趾u i hartu ducha, gdy przed adeptem pi皻rz si przeszkody, kt鏎ych pokonanie zmusza do przekroczenia w豉snych uwarunkowa i u這mnoci. Lecz gnostykiem nie stanie si cz這wiek w pe軟i zadowolony ze swojej egzystencji, cz這wiek, kt鏎y nie odczuwa g這du prawdy, kt鏎y 篡je 篡ciem pozornym i fa連zywym. Obdarzony poznaniem b璠zie ten, kto szuka, kto odczuwa niepewno, kto pragnie odpowiedzi na podstawowe pytania: Kim naprawd jestem?, Dlaczego istnieje cierpienie?, Czy mog si z niego wyzwoli? Niepewno ontologiczna staje si bodcem do podj璚ia ontologicznych poszukiwa. Godzina myli Juliusza S這wackiego mo瞠 by zapisem owego stadium niepewnoci, poszukiwania dr鏬 pozwalaj鉍ych na realizacj w豉snego ja ja, kt鏎e nie jest w pe軟i ukszta速owane. Juliusz Kleiner tak charakteryzuje bohater闚 Godziny myli:

 

Odczuwanie braku zamiast oddania si pe軟oci wra瞠; a 瞠 odczucie braku wype軟ia dusz, przeto wszelkie wra瞠nie wydaje si tylko pr鏏 zaspokojenia przeto nic nie jest nowym, niespodziewanym[40].

 

Dla naszych rozwa瘸 istotne jest w豉nie odczucie owego braku, po章czone ze smutkiem, niezdolnoci do nawi頊ania kontaktu ze wiatem zewn皻rznym. Szczeg鏊nie istotne jest zachowanie jednego z bohater闚 Godziny myli. Dla najm這dszego z ch這pc闚 wiat fantazji staje si ucieczk od bolesnej rzeczywistoci, poezja jest dla niego tak瞠 lekarstwem na chorob duszy. Sk鉅 ta choroba, niepewno, odczucie braku? Jej r鏚貫m mo瞠 by pami耩, kt鏎a, jak pisze S這wacki, wiadczy豉 o istnoci przed篡wotnej ducha [][41]. Ch這pcy z Godziny myli s w rzeczywistoci duchowymi starcami, gdy 篡j tylko przesz這ci i przysz這ci. Genezyjska pami耩 jest by mo瞠 zbyt przyt豉czaj鉍ym ci篹arem dla psychiki niedojrza造ch bohater闚 poematu[42]. Zdrowe dziecko istnieje w teraniejszoci, ch這nie ka盥e wra瞠nie, kt鏎e do niego dociera. Bohaterowie S這wackiego (alter-ego poety i Ludwik Spitznagel) s zamkni璚i na rzeczywisto; dla nich istnieje tylko przeczucie, wspomnienie, marzenie i pami耩[43].

Taki punkt widzenia pozwala uzna Genezis z Ducha za wiadectwo duchowej dojrza這ci poety. Poecie uda這 si przecie dog喚bnie pozna sw genezyjsk przesz這 i dokona jej akceptacji. Efektem ko鎍owym by這 zrozumienie najwa積iejszej dla poety prawdy: jestem Duchem Globowym, Synem Bo篡m, tw鏎c wszelkich kszta速闚. Uda這 mu si to zrealizowa dzi瘯i 豉sce, kt鏎 otrzyma od Boga. Bo w przeciwie雟twie do bohatera z Godziny myli, kt鏎y

 

Wszystkie czucia skarby

Ognistej wyobrani rzuci na po瘸rcie

[] Lecz nie by這 w niej wiary w szczcie ani w Boga[44],

 

S這wacki 篡 Bogiem i w Bogu tworzy. A Godzina myli to tylko zapowied walki, jak stoczy mia pniej doros造 ju poeta. To przede wszystkim preludium gnostycznego poznania.

S jeszcze w Godzinie myli inne fragmenty wiadcz鉍e o cis造m zwi頊ku utworu z Genezis z Ducha. S這wacki pisze:

 

A dusza z iskry urodzona

R騜nym 篡ciem przez wieki rozkwita i kona

Przez d逝gie wieki, bior鉍 kszta速 r騜nych twor闚.

W kwiecie jest dusz woni i treci kolor闚,

W cz這wieku myl, wiat貫m staje si w aniele.

Raz wst瘼nym pchni皻a ruchem, ci鉚le w Boga p造nie,

W doskonalszym co chwila rozkwitaj鉍 ciele.

Cz這wiek si siln myl w anio豉 rozwinie,

Ten anio zachwyceniem w wiat這 si rozleje

I b璠zie czci Boga na 篡wio堯w tronie.[45]

 

Takie losy przeznaczone s duszom czystym, kt鏎e na drodze ewolucji wypracowuj coraz to doskonalsze kszta速y, staj鉍 si ostatecznie anio豉mi istotami 篡j鉍ymi w Bogu. Inne jest przeznaczenie dusz grzesznych. One, podlegaj鉍 wcieleniu, mog sta si jedynie jadem w gadzie, a trucizn w kwiecie[46]. Bohaterowie Godziny myli obdarzeni zostali darem odczytywania historii ludzkich dusz. Pniejsze utwory S這wackiego potwierdzaj tylko posiadanie przez niego owego daru. W wierszu Do pastereczki siedz鉍ej na Druid闚 kamieniach w Pornic nad oceanem S這wacki napisa:

 

Albowiem w dziecku tym s造cha kr鏊ow

Ducha, kt鏎a tu w nieszczcie popad豉

I na ciernisku po這篡豉 g這w[47].

 


 


[1] Juliusz S這wacki, Dzie豉 wszystkie, red. J. Kleiner, W. Florian, Wroc豉w 1952-1976, t. XV, s. 122. Wszystkie cytaty z dzie S這wackiego podaj za tym wydaniem.

[2] DW, t. XIV, s. 434,

[3] DW, t. XIV, s. 242.

[4] Gilles Quispel, Gnoza, Warszawa 1988, s. 74.

[5] Tam¿e, s. 75.

[6]Extraits de Th廩dote. 78.2 (Clement of Aleksandria, Extraits de Th廩dote, edited and translated by F. Sagnard, Paris 1984) Cyt. za: Hans Jonas, Religia gnozy, prze. Marek Klimowicz, Krak闚 1994, s. 60.

[7] Wincenty Myszor, Wst瘼 do: Gilles Quispel, Gnoza, prze. Beata Kita, Warszawa 1988, s. 15.

[8] DW, t. XIV, s. 416.

[9] Maria Piasecka, Mistrzowie snu. Mickiewicz S這wacki Krasi雟ki, Wroc豉w 1992, s. 85.

[10] W這dzimierz Szturc, O obrotach sfer romantycznych, Bydgoszcz 1989, s. 51.

[11] Tam瞠, s. 51.

[12] Wincenty Myszor, Wst瘼 do: Quispel, Gnoza, op. cit., s. 15.

[13] Quispel, op. cit., s. 94.

[14] Henri Bremond, Poeta i mistyk, w: Antologia wsp馧czesnej estetyki francuskiej, przedmowa W. Tatarkiewicz, wyb鏎 Irena Wojna, Warszawa 1980, s. 70.

[15] Tam瞠, s. 73.

[16] Jan Tomkowski, Juliusz S這wacki i tradycje mistyki europejskiej, Warszawa 1984, s. 27.

[17] Gerardus van der Leeuw Fenomenologia religii, prze. Jerzy Prokopiuk, Warszawa 1997, s. 537.

[18] Maria Ciela-Korytowska, Romantyczna poezja mistyczna. Ballanche, Novalis, S這wacki, Krak闚, Znak, 1989, s. 179.

[19] DW, t. XV, s. 94.

[20] Dorota Kulczycka, Uj璚ia gnostyckie wybranych motyw闚 ornitologicznych u S這wackiego mistycznego, w: Oblicza gnozy, red. El瘺ieta Przyby, Krak闚 2000, s. 284.

[21] Jerzy Prokopiuk, Gnoza Novalisa, w: cie磬i wtajemniczenia. Gnosis aeterna, Warszawa 2000, s. 185.

[22] DW, t. VI, s. 11.

[23] Juliusz S這wacki, Listy do matki, opracowa豉 Zofia Krzy瘸nowska, t. VI, Dzie豉 wybrane, red. Julian Krzy瘸nowski Wroc豉w 1983, s. 342.

[24] Ewa ㄆbieniewska, Laseczka dandysa i p豉szcz proroka, Warszawa-Krak闚 1994, s. 95.

[25] Ewa ㄆbieniewska, Upiorny anio. Wok馧 osobowoci Juliusza S這wackiego, Krak闚 1998, s. 81.

[26] DW, t. XI, s. 93.

[27] Alina Witkowska, Towia鎍zycy, Warszawa 1989, s. 124-125.

[28] List do Matki z 17-29 listopada 1842, w: Dzie豉 wybrane, s. 349.

[29] Jerzy Prokopiuk, Gnoza Novalisa, w: Tego, cie磬i wtajemniczenia..., op. cit., s. 186.

[30] Quispel, Gnoza, op. cit., s. 116.

[31] J. S這wacki do Z. Krasi雟kiego, Pary, pocz靖ek roku 1846, w: Juliusz S這wacki, Dzie豉, red. J. Krzy瘸nowski, t. XII, Listy do krewnych, przyjaci馧 i znajomych, Wroc豉w 1949, s. 198.

[32] Terminologia zaczerpni皻a zosta豉 z tekstu Jerzego Prokopiuka pt. Gnoza Novalisa. Jak zauwa瘸 autor, zosta豉 ona stworzona przez Rudolfa Steinera (Jerzy Prokopiuk, Gnoza Novalisa, w: Tego, cie磬i wtajemniczenia. Gnosis aeterna, Warszawa 2000, s. 180).

[33] Tam瞠, s. 180.

[34] Tam瞠, s. 180.

[35] Tam瞠, s. 188.

[36] Juliusz Kleiner, Juliusz S這wacki. Dzieje tw鏎czoci, t. I, Krak闚 1999, s. 222-223. Patrz tak瞠: Ignacy Matuszewski, Kiedy S這wacki sta si mistykiem?, w: Wite 1908, z. 1, s. 32-38, z. 2, s. 76-81.

[37] ㄆbieniewska, Upiorny anio..., op. cit., s. 58.

[38] DW, t. II s. 82.

[39] ㄆbieniewska, Upiorny anio, op. cit., s. 58.

[40] Juliusz Kleiner, Juliusz S這wacki. Dzieje tw鏎czoci, t. IV. Poeta mistyk, Krak闚 1999, s. 221.

[41] DW, t. II, s. 80.

[42] Ewa ㄆbieniewska pisze: W Godzinie myli opowiadaj鉍y ogarnia wprawdzie ze swego miejsca w planie ukazanej przestrzeni ca這 proces闚, jakie ukonstytuowa造 kosmos, ale powi頊anie osobistych prze篡 bohater闚 z przedstawion koncepcj mechaniki wiata powoduje, i tym razem dominuje punkt widzenia chwilowej, okazjonalnej, ludzkiej wiadomoci, kt鏎ej cele pozostaj w tragicznej niezgodzie z prawami, organizuj鉍ymi wszechwiat. (ㄆbieniewska, Upiorny anio., op. cit., s. 55)

[43] Juliusz Kleiner, Juliusz S這wacki. Dzieje tw鏎czoci, t. I. Tw鏎czo m這dzie鎍za, Krak闚 1999, s. 221.

[44] DW, t. II, s. 85.

[45] DW, t. II, s. 82.

[46] DW, t. II, s. 82.

[47] DW, t. XII / I, s. 188-189.

ciag dalszy

 

 

 
 

 

 

powr鏒 do strony e Aurea Catena Gnosis     powr鏒 do strony g堯wnej eGNOSIS