eGNOSIS

 

Leksykon symboli prezentuje przegląd bogactwa ludzkiego myślenia symbolicznego. Chcemy by ta niewielka książka, ofiarująca znaczny zasób informacji o symbolach z różnych kręgów kulturowych, pobudziła wyobraźnię, chęć nawiązania indywidualnej więzi z nimi — jako siecią węzłów rekonstruujących świat, przyczyniła się, byśmy nie tylko bardziej świadomie przyjmowali strumień obrazów, płynących ku nam, ale podjęli wysiłek odbudowy zanikającego w naszej kulturze twórczego myślenia obrazowego.

Leksykon zawiera wiele oryginalnych opracowań, których nie znajdziecie Państwo w innych tego typu wydawnictwach — stara się być bowiem czymś więcej niż tylko zbiorem haseł z problematyką symboli związanym, ale zachętą i pomocą.

Poprzez okno symbolu możemy uzyskać dostęp do bardziej złożonej i pełniejszej rzeczywistości oraz szansę odpowiedzi na pytanie: Skąd przychodzimy, kim jesteśmy, dokąd idziemy?

 

Leksykon zawierający ponad 1.200 haseł i 500 ilustracji pochodzi z wysoko cenionej serii leksykonów niemieckiego naukowego wydawnictwa Herder. W wydaniu polskim (tCHu 2009) został uzupełniony i rozszerzony.

 

 

Leksykon symboli      cz. IV.
 

Przełożył Jerzy Prokopiuk.   Opracował i uzupełnił Lech Robakiewicz

 

 

ośmiornica — (Octopus <gr., łac. — ośmionożny>) przedstawiciel rzędu głowonogów (mięczak). Wraz z kałamarnicami są najinteligentniejszymi istotami spośród bezkręgowców — posiadają zdumiewającą wyobraźnię przestrzenną, zdolność uczenia się przez obserwację, działań planowanych oraz zabawy. Jej widok wywołuje w człowieku paradoksalne uczucie bliskości złączonej z przerażeniem ze względu na niby-ludzką głowę osadzoną na ośmiu wężokształtnych (dzięki przyssawkom niezwykle chwytnych) ramionach, a co za tym idzie — jednocześnie pociąga nas i zaciekawia, oraz brzydzi i odpycha. Jej wyobrażenia znajdujemy zarówno w ornamentalnej sztuce Celtów, jak i Kreteńczyków, ludów Polinezji i Indii; ze względu na swe zwijające się macki, pozostaje w symbolicznym związku z › pająkiem i › spiralą; jako mieszkanka mórz, która przed wrogami kryje się w chmurze ciemnego płynu, być może symbolizuje siły podziemne. Osiem ramion ośmiornicy symbolizuje dla Hindusów osiem elementów praktykowania jogi, czyli ashta-anga-yogi, które składają się na drogę zalecaną w Joga-sutrze przez Patańdżalego — osiem ramion, które splata się w jedność. Ośmiornica o ciele wiotkim i plastycznym to również symbol naszej przyrodzonej zdolności adaptacyjnej, potencjału zmian. Była — zapewne przez podobieństwo do promieniejącej tarczy — w niektórych dawnych kultach ważnym symbolem solarnym. Zastanawia obecność wielu postaci w mitologii gr. będących głowami o wężowych włosach (co mogło być antropomorfizacją <i racjonalizacją> postaci ośmiornicy) — np. Gorgona › Meduza — i ich magicznych mocach (› gorgoneion); mityczna Hydra wydaje się również niepokojąco do ośmiornicy podobna (atrybut wężowości pozostaje zachowany — mnogie ramiona-szyje wyposażone są co prawda w paszcze, jednak można wyłożyć to jako wyraz chwytności; imię wskazujące na wodne pochodzenie). Kanaloa, bóg-stwórca w mitologii hawajskiej, a jednocześnie bóg świata podziemnego i magii, ma postać ośmiornicy. Również wyobrażenia wielorękich bogów (np. Indii — strażnicy dharmy — dzierżący rozmaite groźne narzędzia ale i naczynie z wodą życia), czy olbrzymów (gr. Hekatonchejrowie) mogły powstać pod wpływem jej postaci. Interesująca jest zbieżność wielu elementów kształtu ośmiornicy z kojarzonym z mocami diabelskimi kozłem — skręcone ramiona przypominające rogi oraz niezwykle sugestywne podobieństwo budzących grozę oczu o identycznych, poziomych szczelinach źrenic. Główny pra-bóg otchłani i Ziemi w mitologii H.P. Lovecrafta, Cthulhu, ma postać ośmiornicy o pewnych ludzkich cechach.* › osiem, › potwór.

piekło — (gr. kolasi, łac. abyssus, hebr. szeol, gehinom) — wedle mitologii wielu religii — miejsce kary za przewiny popełnione na ziemi, przeciwieństwo raju niebieskiego. Piekła mają rozmaity kształt, cechy i wymiar czasowy, na jaki skazuje się dusze. Wg wierzeń chrześcijańskich, skazani na męki piekielne, będą się piec w ogniu przez całą wieczność. W Biblii szeol to miejsce zapomnienia i milczenia, gdzie dusze przebywają w nieświadomości istnienia Boga, w stanie podobnym do snu. Różne teologie rozmaicie (mniej i bardziej dosłownie) wykładają istotę udręki piekielnej — również w sensie symbolicznym — że rozłąka z Bogiem i niemożność dosięgnięcia go, jest dla potępionych równie dotkliwa i paląca, jak płomienie. Instytucją pośrednią między piekłem i rajem jest › czyściec. W buddyjskim piekle (naraka) czas kary jest ograniczony.* › gehenna, › niebo.

pokłon — (łac. salutatio, hebr. kida) symboliczne oddanie czci osobie starszej rangą we wspólnocie ludzkiej (klanie, plemieniu, księstwie feudalnym, czy królestwie), świętym przodkom, › totemom plemiennym, › fetyszom, bóstwu, bądź jego wyobrażeniu. Prawdopodobnie pochylenie głowy było symbolicznym gestem poddania i ufności, oddaniem życia w ręce przyjmującego hołd — poprzez wystawienie wrażliwej na śmiertelny cios szyi. W rozwiniętych społeczeństwach powstały całe skodyfikowane systemy oddawania pokłonów — obowiązujące wobec osób tego samego stanu i wyższych (zasługami lub urodzeniem) — związane z dystrybucją zaszczytów, godności, uprawnień do przywilejów itd. — od delikatnego ruchu głowy, po dramatyczne wybijanie pokłonów na kolanach. Przystępujący do prawosławnej wspólnoty (heretyckich) bezpopowców winni codziennie (w czasie 40-dniowego postu oczyszczającego) oddawać cześć Panu poprzez 1.000 pokłonów (600 do połowy, a 400 do ziemi). W tradycji hinduistycznej, ceremonii powitania Słońca o świcie (Surja namaskara), wykonuje się serię asan, pośród których poczesne miejsce zajmują również głębokie p. Częstą praktyką części buddystów jest coranne wykonywanie przynajmniej kilkudziesięciu p. Muzułmanie są obowiązani oddać codziennie pokłony w kierunku Mekki. W społeczeństwach pierwotnych obserwowano formę pokłonu, wyrażającą podporządkowanie zwierzchnikowi poprzez zachowania będące pozostałością rytuałów naszych zwierzęcych przodków — przez pochylenie i wystawienie nań (często obnażonych) pośladków, co — zwłaszcza w wykonaniu kobiet — ma charakter gestu podległości seksualnej.* › klękanie.

raj — (łac. paradisus, hebr. eden) przede wszystkim — wedle Genesis — ogród, w którym Bóg umieścił pierwszych ludzi, i z którego — po upadku — zostali wygnani. Mityczna kraina wiecznej szczęśliwości, która przez nierozwagę została dla ludzkości stracona. W rozmaitych religiach — różne koncepcje spełnienia, symboliczna projekcja wyobrażeń nt. żywota idealnego. W nacechowanym duchowo raju chrześcijańskim zbawieni współuczestniczą w chwale Pana, oraz (wespół z aniołami i świętymi) wysławiają ją w nieustających hymnach. W ukształtowanym w dużej mierze przez wrażliwość sensualną raju muzułmańskim — zmysłowe hurysy są nieustannie spragnione zaspokajać pragnienia swych mężczyzn — którzy wskutek pobożnego żywota dostąpili wejście do ogrodu.* ›› Adam, Ewa, Lilith, zbawienie.

 

powrót do wcześniejszych haseł Leksykonu symboli    powrót do strony Paradygmatu wyobrazni