eGNOSIS

 

Leksykon symboli prezentuje przegląd bogactwa ludzkiego myślenia symbolicznego. Chcemy by ta niewielka książka, ofiarująca znaczny zasób informacji o symbolach z różnych kręgów kulturowych, pobudziła wyobraźnię, chęć nawiązania indywidualnej więzi z nimi — jako siecią węzłów rekonstruujących świat, przyczyniła się, byśmy nie tylko bardziej świadomie przyjmowali strumień obrazów, płynących ku nam, ale podjęli wysiłek odbudowy zanikającego w naszej kulturze twórczego myślenia obrazowego.

Leksykon zawiera wiele oryginalnych opracowań, których nie znajdziecie Państwo w innych tego typu wydawnictwach — stara się być bowiem czymś więcej niż tylko zbiorem haseł z problematyką symboli związanym, ale zachętą i pomocą.

Poprzez okno symbolu możemy uzyskać dostęp do bardziej złożonej i pełniejszej rzeczywistości oraz szansę odpowiedzi na pytanie: Skąd przychodzimy, kim jesteśmy, dokąd idziemy?

 

Leksykon zawierający ponad 1.200 haseł i 500 ilustracji pochodzi z wysoko cenionej serii leksykonów niemieckiego naukowego wydawnictwa Herder. W wydaniu polskim (tCHu 2009) został uzupełniony i rozszerzony.

 

 

Leksykon symboli      cz. I.
 

Przełożył Jerzy Prokopiuk.   Opracował i uzupełnił Lech Robakiewicz

 

 

amulet — (łac. amuletum) mały przedmiot, najczęściej noszony przy sobie, który w ramach magicznego obrazu świata służy ludziom swoją mocą ochronną (przeciw duchom, złemu spojrzeniu, nieszczęściu, chorobie) i przynosi szczęście. Często osobliwość lub formę przedmiotu uważano za symboliczny wyraz jego potencjału wywierania nacisku na moce kształtujące ludzki los. Do najczęstszych typów amuletów należą: › róg, zasuszone gady, pająki, liście › koniczyny; obsceniczne — rzeźbione wyobrażenia gestów (› figa); kamienie szlachetne i półszlachetne, imiona lub litery, rzucające się w oczy formy natury (› alrauna), ale także obrazki świętych itd. Noszenie ozdób wiąże się przypuszczalnie ze zwyczajem noszenia amuletów. Amulety były znane już w czasach prehist., szczególnie rozpowszechnione w starożytności na Wschodzie; w Egipcie za pomocą amuletów chroniono mumie przed „śmiercią”. Zwyczaj posiadania amuletów praktykowany jest częściowo do dzisiaj.


ankh — (egip. życie, żyć) krzyż z pętlą, symbolizuje przede wszystkim życie, dar bogów dla ludzi, jak również zapłodnienie Ziemi przez Słońce. Występuje powszechnie w pismach, listach Egipcjan; w sztuce egip., przede wszystkim w rękach bogów i królów. W przedstawieniach rytuałów pogrzebnych często trzymany jest za górną część, pętlę (symbolizując być może klucz, który otwiera królestwo zmarłych). Chrześcijanie egip. (koptowie) przejęli ten znak jako symbol życiodajnej siły krzyża Chrystusowego.


broda — symbol męskości i mocy, długa broda jest często symbolem mądrości. Bogów, władców i bohaterów najczęściej przedstawiano z brodami (Indra, Zeus, Hefajstos, Posejdon, Jahwe żydów i chrześcijan). Nawet egip. władczyniom dodawano brody jako symbol ich władzy. W staroż. filozofowie i retorzy nosili brody jako oznakę godności. Natomiast bogowie (a za nimi królowie i poddani) Egiptu bród nie nosili (faraon jedynie ceremonialną, przyprawianą); Aleksander Wielki hołdował podobnym obyczajom; Chrystusa aż do VI w. przedstawiano najczęściej jako młodzieńca bez brody. W wielu kulturach obcięcie brody wrogowi (a nawet pociągnięcie za nią) uchodziło za ciężką obrazę, kara pozbawienia brody uchodziła za niezwykle surową, zaś wojownicy przysięgali, klnąc się na swe brody, gdyż nie istniało dla nich nic ważniejszego. Natomiast na znak żałoby niejednokrotnie mężczyźni sami obcinali sobie brodę. W pewnych okresach prawo do noszenia zarostu (podobnie jak określonego stroju) mieli tylko uprzywilejowani — np. zasłużeni żołnierze.


cherubin — (hebr. kerubim <l.mn.> — błogosławiący) — cherumin, pół zwierzęca (lew), pół ludzka istota wyższych hierarchii duchowych, często występuje w obrazowym, symbolicznym języku Bliskiego Wschodu. W Starym Testamencie cherubiny to istoty duchowe towarzyszące Jahwe. W sztuce chrześc. najczęściej przedstawiane z wieloma skrzydłami i pokryte oczyma: symbol wszech-obecności i wszechwiedzy wyższych światów duchowych; często jako › tetramorf albo z głową i 4 lub 6 skrzydłami; atrybut › koło lub koła.


chorągiew — (łac. vexillum) płat tkaniny (rozmaitego kształtu — od trójkąta, poprzez kwadrat po prostokąt — często z wycięciami) przymocowany do drąga zwanego drzewcami; tkanina częstokroć barwiona lub zszyta z wielu różnej barwy fragmentów, którym — tak kolorom, jak kształtom — przypisywane jest znaczenie symboliczne; często w jej polu umieszczane są znaki (godła rozmaitych wspólnot, lub symbole idei — przyszywane, wyszywane, lub malowane). Chorągwie są bezpośrednio przyczepione do drzewc, bądź zwieszają się z dodatkowej poziomej poprzeczki (wzorowane na rzymskim labarum). Chorągiew to symbol suwerenności, przynależności grupowej, wolności narodowej, również symbol władzy; w czasie wojny — symbol honoru i wierności, którego w potrzebie należy bronić — nawet składając w ofierze własne życie; w zamęcie bitewnym dzierżony przez chorążego — widomy znak miejsca, w którym walczy oddział, i ku któremu — na sygnał trąbki — żołnierz winien się przedrzeć (jakkolwiek drzewce chorągwi stanowiła włócznia, nie wolno było — pod grozą utraty honoru — używać jej jako broni); chorągwią nazywano też podstawową jednostkę wojska RP w XVII-XVIII w. (60-150 konnych). Chorągwie kościelne (zazwyczaj nawiązujące do wzoru rzymskiego), zdobne rozmaitymi symbolami religijnymi, są prezentowane w trakcie procesji i innych uroczystości religijnych; dawniej używane w celach czysto magicznych — zapobieganie gradobiciu, morowemu powietrzu, powodzi. W symbolice sztuki chrześc. Chrystus lub › baranek nosi chorągiew na znak zmartwychwstania i zwycięstwa nad potęgami ciemności.


gorgoneion — głowa › Gorgony Meduzy (obcięta przez Perseusza) z przerażającym grymasem — o wyszczerzonych zębach, czasem z wywieszonym językiem i kłębiących się wężowych włosach — miała powodować dosłowne skamienienie z przerażenia patrzących na nią; jako symbol wzbudzający strach nawet pośród bóstw i zarazem jako znak odwracający gniew bogów i nieszczęścia, umieszczana na świątyniach, ale i elementach rynsztunku żołnierzy — rz. hełmach, gr. tarczach — np. › Egidę zdobił umieszczony w jej centrum gorgoneion. Orficy nazywali gorgoneionem twarz widoczną na Księżycu.


Hiperborejczycy — wedle przekonań starożytnych — legendarny lud, który miał żyć na dalekiej północy (aż za siedzibą północnego wiatru Boreasza); niewyjaśnione jest, w jakim stopniu wyobrażeniom tym dał początek jakiś historyczny naród. Kraj Hiperborejczyków, którzy mieli wieść błogi, beztroski, idealny żywot, stawał się w trakcie ewolucji mitu coraz bardziej symbolem światła i szczęśliwości, do którego niekiedy usuwał się Apollo. Później umiejscawiano tam także utopijne państwa.

dalsze hasła Leksykonu symboli

powrót do strony Paradygmatu wyobrazni    powrót do strony eGNOSIS