Sefer ha-Bahir (hebr. Księga Światła Ukrytego zwana też Księgą Jasności) — jeden z podstawowych, kanonicznych tekstów kabały. Ma postać midraszu. Zredagowany został pod koniec XII w. w Prowansji i stanowi kompilację notatek z czasów gaonim, relacjonujących nieortodoksyjne, często antynomijne poglądy nauczających mistrzów. Wśród bardzo różnorodnych tematów, jakie porusza ten tekst, najistotniejsze to m.in mistyczna wykładnia kształtu, kolejności i związków między literami hebrajskiego alfabetu; objaśnienie symbolicznego ich znaczenia i roli w stworzeniu świata.

Sefer ha-Bahir jest przygotowywana do wydania przez wydawnictwa Tikkun i tCHu.

Tłumaczom dziękujemy za udostępnienie fragmentu Księgi, która jest jeszcze wciąż przedmiotem seminariów translatorskich i interpretacji.

Patrz też: Bohdan Kos - Kilka podstawowych pojęć kabały i mistycyzmu żydowskiego.
Patrz też: Jan Doktór - Sabbataizm.
Patrz też: Wojciech Brojer - Nachasz - wąż, który mówi. Szkic do egzegezy Rdz 2-3.
Patrz też: Sefer Jecira (Księga Stworzenia).

Sefer ha-Bahir

68. Zapytali uczniowie rabiego Rachumaja: Jak należy rozumieć tytuł: Modlitwa proroka Habakuka na wzór lamentacji[1]. Jako modlitwę czy psalm?

Każdy, kto odwraca swe serce od spraw świata i kontempluje wizję merkawy[2], zostaje przyjęty przed oblicze Świętego Błogosławionego, tak jakby modlił się przez cały czas. Dlatego powiedziano modlitwa.

A co znaczą lamentacje?

Napisano: W miłości do niego zawsze błądź[3].

Co to znaczy?

Wizja merkawy. Napisano: Jhvh, usłyszałem Twe wezwanie, ogarnęła mnie bojaźń[4].

69. Inna wykładnia. Co znaczy werset: Jhvh, usłyszałem Twe wezwanie, ogarnęła mnie bojaźń etc. Dlaczego po słowach: usłyszałem Twe wezwanie powiedział: ogarnęła mnie bojaźń, a nie powiedział: ogarnęła mnie bojaźń po słowach: jeszcze za naszych dni[5]. Oznacza to: ogarnęła mnie bojaźń [przez] Twe wezwanie. A co oznacza: Twe wezwanie? Oznacza moment wysłuchania. Pytanie: usłyszałem czy: zrozumiałem, tak jak napisano: Lud, który nie usłyszy swojego języka[6].

70. Dlaczego powiedział: ogarnęła mnie bojaźń?

Z powodu podobieństwa ucha do [litery] alef, a alef jest nie tylko początkiem, lecz także przyczyną wszystkich znaków. Alef przypomina też mózg.

Czym jest alef?

Tak jak chcąc wymówić alef, musisz otworzyć swoje usta, tak myśl, którą myślisz [musisz skierować] ku nieskończoności[7] i doskonałości. Od alef wychodzą wszystkie znaki. Czyż nie widzisz, że ona stoi u ich początku?

Powiada się przecież: Jhvh u ich początku[8]. Uważamy to za ustalone, że całe Imię pisane przez jod, he, vav, he połączone[9] [ze sobą oznacza] Świętego Błogosławionego i jest uświęcone w Świętości.

A co znaczy: w Świętości?

W Pałacu Świętości[10].

A gdzie jest Pałac Świętości?

Powiada się, [że jest] w myśli.

I to jest właśnie alef. I taki jest sens wersetu: Jhvh, usłyszałem Twe wezwanie, ogarnęła mnie bojaźń.

71. I tak powiedział Habakuk: Modliłem się, wiedziałem, że modlitwa została przyjęta z rozkoszą, także ja rozkoszowałem się, ale gdy doszedłem do pewnego miejsca i pojąłem[11] Twe wezwanie, ogarnęła mnie bojaźń, a mimo to [dodał]: Jhvh, ożyw dzieło Swoje jeszcze za naszych dni [12] w Twojej jedności[13]. Przypowieść: przypomina to króla, mistrza cudownego i ukrytego[14], który wchodząc do swego pałacu zakazał zwracania się do niego z prośbami. Dlatego proszący będzie się bał, aby król nie dowiedział się, że on łamie jego przykazanie. I dlatego [Habakuk] powiedział: ogarnęła mnie bojaźń, Jhvh, ożyw dzieło Swoje jeszcze za naszych dni. Tak powiedział Habakuk: Ponieważ Imię Twoje w Tobie, a w Tobie Imię Twoje[15], to ożyw dzieło Swoje jeszcze za naszych dni. I tak niech będzie na wieczność.

72. Inna wykładnia [słów] ożyw dzieło Swoje jeszcze za naszych dni[16]. Podobieństwo: przypomina to króla, który miał kosztowną perłę[17], wspaniałość jego królestwa. W chwilach radości, tulił ją, całował, wkładał na swoją głowę i kochał ją. Powiedział Habakuk: „choć aniołowie są z Tobą, [to przecież] ta wspaniała perła jest w Twoim świecie”[18] i dlatego: jeszcze za naszych dni.

Co oznacza owe dni?

Bo powiedziano: Powiedział Bóg: niech stanie się światło[19]. A nie ma światła, które nie byłoby dniem, jak napisano: Wielkie światło, aby rządziło dniem i małe światło, aby rządziło nocą[20]. A owe lata są od dni. I to właśnie znaczy ożyw jeszcze za naszych dni – w perle odnawiają się lata.

73. Napisano: ze wschodu przywiodę nasienie twoje[21]. Słońce wschodzi na wschodzie, a ty powiedziałeś, że owa perła to dzień.

Ja powiedziałem tylko, że stał się wieczór i stał się poranek, dzień[22]. I to właśnie znaczy W [ciągu] dnia uczynił Jhvh Elohim ziemię i niebo[23].

74. Napisano: Ciemność jest Jego ukryciem. Otoczył się szałasem ciemności wód i obłokami niebios[24].

Odpowiedział: napisano Niebiosa ześlą sprawiedliwość[25]. A sprawiedliwość jest zasadą sądu w świecie[26]. Jak powiedziano: Sprawiedliwości, sprawiedliwości chciej i zaraz dalej: abyś żył i abyś posiadł ziemię[27]. Jeśli sam siebie osądzisz, będziesz żył, a jeśli nie, wtedy On osądzi ciebie i wypełni się to wbrew twojej woli.

75. Co [znaczy] sprawiedliwości, sprawiedliwości [chciej], powtórzone dwukrotnie.

 Odpowiedział: wszak napisano: Z blasku naprzeciw Niego[28]. Pierwsza sprawiedliwość jest sprawiedliwością dotykalną i to jest Szechina[29]. Tak jak napisano: Sprawiedliwość spędzi noc w niej[30].

A czym jest druga sprawiedliwość?

Ta sprawiedliwość to sprawiedliwość, która napawa lękiem[31] [nawet] sprawiedliwych.

A czy ta sprawiedliwość to [to samo co] prawość[32], czy nie?

Odpowiedział: nie! I taki jest sens wersetu: I przywdział prawość jak pancerz[33]. A ta sprawiedliwość jest hełmem zbawienia na Jego głowie[34]. A Jego głowa to nic innego, jak prawda. Tak jak powiedziano: Głową Twego słowa jest Prawda[35]. A nie ma wszak innej prawdy jak spełnienie[36]. Przecież powiedziano: Bowiem będzie spełnienie i prawda w dniu moim[37]. Czy może człowiek tak mówić, czy też raczej tak, jak mówił Ezechiasz: „ten przymiot, który dałeś Dawidowi, memu ojcu, jest połową dni”[38]. A [drugą] połową jest spełnienie i prawda. Dlatego wspomniał dni i wspomniał spełnienie i prawdę, a w dniu moim oznacza, że wszystko jest jednym, tak jak napisano: spełnienie oraz Nastał wieczór, nastał poranek, dzień jeden[39]. Tak jak dzień jest spełnieniem, tak on [Ezechiasz] poszukiwał spełnienia. Powiedziano: będzie spełnienie i prawda w dniu moim[40], przez ten przymiot, którą dałeś Dawidowi, memu ojcu. Napisano: A tron Jego jak słońce naprzeciw Niego[41].

76. A co [znaczy]: jeszcze za naszych dni dasz poznać[42].

Tak powiedział: Wiedziałem, że jesteś Świętym Bogiem[43], tak jak napisano: Któż jest jak Ty wspaniały w świętości[44]. Świętość jest w Tobie, a Ty w świętości, a mimo to jeszcze za naszych dni dasz poznać.

A co znaczy: dasz poznać?

Zmiłujesz się. Tak jak powiedziano: I zobaczył Elohim synów Izraela i poznał Elohim[45]. Podobieństwo: przypomina to króla, który miał piękną żonę. Doczekał się z niej synów, kochał ich i wywyższał. Gdy jednak zeszli na złą drogę, [król] znienawidził ich i ich matkę. Matka poszła do nich i powiedziała: Synowie moi, dlaczego czynicie tak, że wasz ojciec nienawidzi mnie i was. Aż pożałowali i zaczęli być znowu powolni ojcu. Zobaczył to ojciec, pokochał ich, jak na początku i wspominał ich matkę. I to właśnie znaczy: I zobaczył Elohim ... etc, i poznał ... etc. I napisano: jeszcze za naszych dni dasz poznać.

77. Co [znaczy]: W gniewie pamiętaj o miłości[46]?

To znaczy, że w czasie, gdy synowie grzeszą przeciwko Tobie i gniewasz się na nich, pamiętaj o miłości.

A co znaczy: pamiętaj o miłości?

To samo, co powiedział [Dawid]: Będę Cię miłował, Jhvh, mocy moja[47]. Przeto dałeś mu atrybut, którym jest Szechina Izraela[48]. Pamiętaj więc o swoim synu, który ją odziedziczył, i daj ją mu, tak jak napisano: I dał Pan mądrość Salomonowi[49]. I pamiętaj o ojcu ich, Abrahamie, tak jak napisano: Nasienie Abrahama, Mojego ukochanego[50]oraz jeszcze za naszych dni dasz poznać[51].

78. Skąd Abraham miał córkę?

Tak jak napisano: Jhvh pobłogosławił Abrahamowi we wszystkim[52]. I napisano: Wszystko, co zostało nazwane w Moim imieniu i ku Mojej chwale, stworzyłem, ukształtowałem, a także uczyniłem[53].

Czy błogosławieństwo[54] to było jego córką, czy nie było?

A jakże, było jego córką. Podobieństwo: przypomina to króla, który miał sługę doskonałego i bez skazy, wielokrotnie wypróbowanego. Rzekł król: co winienem dać memu słudze, albo co dla niego uczynić? Wyróżnię go, [posyłając] swemu najstarszemu bratu, aby doradzał mu, chronił go i szanował. Przebywał sługa u najstarszego brata i uczył się jego zasad[55]. Pokochał go bardzo ów brat i nazwał go swoim ukochanym. Tak jak napisano: Nasienie Abrahama, Mojego ukochanego[56]. Powiedział: co winienem mu dać, albo co dla niego uczynić? Oto uczyniłem piękne naczynie, pełne pięknych pereł, [które] nie ma sobie równego wśród skarbów królewskich. Dam mu je, bo zasłużył na nie. To właśnie znaczy: I Jhvh pobłogosławił Abrahamowi we wszystkim[57].

79. Inna wykładnia [wersetu] Jhvh, usłyszałem Twe wezwanie, ogarnęła mnie bojaźń[58] jest taka: zrozumiałem Twe wezwanie, ogarnęła mnie bojaźń. Co takiego zrozumiał, że ogarnęła go bojaźń? Czyżby zrozumiał myśl Świętego Błogosławionego? Przecież ona nie ma kresu, a człowiek, gdy myśli, zstępuje najwyżej ku końcowi świata. Natomiast ucho [jak myśl boska] nie ma kresu i nie daje się nasycić. Wszak napisano: nie nasycisz ucha słuchaniem[59].

Czym jest [litera] zajin w [słowie] ucho[60]? Jaki jest jego sens?

Ucho przypomina [literę] alef, a alef jest istotą dziesiątki[61]. Dlatego nie nasycisz ucha słuchaniem.

80. Co [oznacza] zajin wpisane w [słowo] ucho?

Powiada się, że każda [rzecz], którą Święty Błogosławiony wprowadził do świata [otrzyma] imię wedle swej natury. Tak jak napisano: I wszystko, co nazwie człowiek istotą żywą, [otrzyma] takie imię[62], to znaczy: takie ciało, czyli imię jest tożsame z ciałem. Tak jak napisano: Błogosławiona pamięć o sprawiedliwym, a imię złoczyńców sczeźnie[63].

Czy sczeźnie imię ich, czy ciało?

Tym bardziej ciało.

81. Jaki można dać przykład?

Na przykład korzeń[64], w którym [litera] szin przypomina korzeń drzewa, bo korzeń każdego drzewa jest rozgałęziony.

A po co jest drugie szin?

Żeby pouczyć cię, że jeśli weźmiesz gałąź drzewa i zasadzisz ją, przemieni się w korzeń.

A czym jest zajin?

Odpowiada liczbie dni tygodnia, aby ukazać, że każdy dzień ma swoją siłę.

Czemu dałeś [ten przykład]?

Aby pouczyć cię o korzeniach. Tak jak w uchu jest mądrość wielka i bezkresna, tak w innych członkach jest siła.

82. Co to są członki?

To siedem, które jest w człowieku, tak jak napisano: Na obraz Elohim uczynił człowieka[65] i napisano też na obraz Elohim stworzył go[66] we wszystkich jego członkach i we wszystkich częściach.

A [jednak] powiada się: Do czego podobna jest [litera] vav? Do: światło okrywające niczym szatą[67] i dlatego vav nie jest niczym innym, jak sześcioma krańcami [świata][68].

Powiedział im: [Ciało]obrzezania i jego kobiecy odpowiednik, o których myśli się jako o jednym. I dwie jego ręce – to trzy, i jego głowa i ciało – pięć, i dwie nogi – to siedem. A odpowiadają im ich siły w niebiosach, tak jak napisano: Jedno naprzeciw drugiego uczynił Bóg[69]. A to oznacza dni, gdyż sześć dni czynił Jhvh niebo i ziemię[70], a nie powiedziano “przez sześć dni”. Z tego trzeba brać naukę, że każdy dzień ma odpowiadającą mu siłę[71].

83. Czym jest [litera] nun?

Uczy cię to[72], że mózg jest korzeniem rdzenia kręgowego i stale czerpie z niego. Bez rdzenia kręgowego [mózg] nie mógłby istnieć, a bez mózgu nie mogłoby istnieć ciało. Bo każde ciało [jest] dla mózgu. I gdyby nie istniało ciało – nie istniałby mózg. Dlatego rdzeń kręgowy prowadzi z mózgu do całego ciała. I to jest nun zagięte. Ale jest [jeszcze] nun długie[73]. Nun długie zawsze spełnia słowo. Uczy cię to, że nun długie składa się z nun zagiętego i długiego, ale podstawą jest zagięte. Uczy cię to [dalej], że nun długie składa się z męskiego i żeńskiego.

84. Mem otwarte. Czym jest [litera] mem otwarte?

Składa się z męskiego i żeńskiego.

A czym mem zamknięte[74]?

Jest uczyniona od razu jako rodzaj łona[75].

[Ale] rabi Rachumaj powiadał, że łono jest jak [litera] ט[76]. Mówił, że jest jak ט od wewnątrz, a ja mówię, że jest jak ט z zewnątrz.

85. Ale czym jest mem?

Nie czytaj: mem, lecz: wody[77]: wody sławią życie, a łono jest wiecznie wilgotne. Dlaczego mem otwarte składa się z męskiego i żeńskiego, a zamknięte – tylko z męskiego? Uczy to cię, że istotą mem jest męskie, a otwarcie dodane jest z powodu żeńskiego.

Czy jest męskie, które nie rodzi przez otwarcie?

Nawet mem zamknięte nie rodzi inaczej, jak tylko przez otwarcie. Żeńskie rodzi przez otwarcie. Przeto mem jest i otwarte i zamknięte.

86. [Skoro tak, to] dlaczego mem obejmuje i otwarte i zamknięte?

Ponieważ powiada się: nie czytaj: mem, lecz: wody. Żeńskie jest zimne i dlatego potrzebuje być ogrzane przez męskie.

A dlaczego nun obejmuje i zagięte i długie?

Bo napisano: W obliczu słońca Jinôn Jego Imię[78]. [Jego Imię] z dwóch nun: nun zagiętego i długiego i musi być przez męskie i żeńskie.

87. Napisano: nie nasycisz ucha słuchaniem i napisano też: i nie nasycisz oka patrzeniem[79]. Uczy to, że oba czerpią z myśli.

 A czym jest myśl[80]?

Jest to król, którego potrzebuje wszystko, co zostało stworzone, świat w [bytach] wyższych i niższych.

Przekład z hebrajskiego i opracowanie:
Wojciech Brojer, Jan Doktór i Bohdan Kos