Bhagawadgita (sanskr. Pieśń Pana) - święta księga hinduizmu, powstała ok. II w. p.n.e, będąca ustępem wielkiego eposu starożytnych Indii - Mahabharaty (Księgi VI - Bhiszma-Parvan). W osiemnastu pieśniach mających charakter pouczających dialogów pomiędzy królem Ardżuną a jego woźnicą, w którego wciela się bóg Kriszna, zostają wyłożone najważniejsze tezy filozofii indyjskiej. Całość akcji Gity rozgrywa się w dramatycznym momencie starcia armii dwu wielkich (i spokrewnionych) rodów Kuru i Pandawów. Antoni Lange, wydawca polskiego przekładu-streszczenia (Brody 1911r.), z którego zaczerpnęliśmy zamieszczany obok - nieznacznie uwspółcześniony - tekst, pisze: „Powietrze pełne jest straszliwych znaków, zapowiadających rozlew krwi i nieszczęścia. Wojsko z jednej i drugiej strony, gotowe do boju, pełne ducha i ognia. Nic już starcia nie powstrzyma”. Lange objaśnia:
Przekładu Bhagawadgity dokonał Bronisław Olszewski, podług francuskiego tłumaczenia E. Burnoufa. Ze względu na wielką wagę Bhagawadgity, dodajemy przed każdym rozdziałem jego streszczenie podług Herm. Jacobiego. Nadto dla orientacji czytelnika zaznaczę, że Deussen dzieli Bhagawadgitę na trzy części:
1. Część etyczna (Pieśni I-VI),
2. Część teozoficzna (Pieśni VII -XII),
3. Część psychologiczna (Pieśni XIII — XVIII).

XVI.

Joga rozróżniania stanu boskiego i szatańskiego

(Daivasura-sampad-vibhaga-joga)

Cnoty i występki jako udział (los, kondycja, stan) boski i czartowski (demoniczny, zależny od asurów). Komu przypadł udział czartowski, ten idzie śladem żądz i spada wciąż niżej; kto żyje w dziedzinie stanu boskiego — posłuszny nauce mądrości — idzie w wyżyny i osiąga zbawienie.

Błogosławiony

1. Męstwo, oczyszczenie duszy, wytrwałość w Jedności mistycznej nauki, jałmużna, umiarkowanie, pobożność, rozmyślanie, umartwienie, prawość,

2. pogoda duszy, prawdomówność, słodycz, samozaparcie się, spokój wewnętrzny, dobrotliwość, litość względem istot żyjących, pokój serca, łaskawość, wstydliwość, powaga,

3. siła, cierpliwość, moc, czystość, nieobrażanie się, skromność: takie są, o Bharato, cnoty tego, kto się urodził w stanie boskim.

4. Obłuda, pycha, próżność, gniew, twardość mowy, nieświadomość, to są, synu Prithy znaki tego, kto się urodził w stanie asurowym (demonicznym).

5. Stan boski prowadzi do wyzwolenia, stan asurowy prowadzi do niewoli. Nie płacz, synu Bharata, tyś się urodził w stanie boskim.

6. Są dwie natury między żyjącymi: natura boska i natura asurowa. Wyjaśniłem ci obszernie pierwszą: posłuchaj teraz, jaką jest druga.

7. Ludzie natury piekielnej nie znają emanacji ani powrotu; nie masz w nich ani czystości, ani obrzędów, ani prawdy.

8. Oni powiadają, że na świecie nie istnieje ani prawda, ani porządek, ani opatrzność, że świat jest złożony ze zjawisk - jedne drugie popychających i niczym innym nie jest, jak grą przypadku.

9. Takim jest ich świata pojmowanie, i gubiąc się w samych sobie, zmniejszając władze swej duszy, oddają się czynom gwałtownym i są wrogami rodzaju ludzkiego.

10. Oddani są żądzom nienasyconym, skłonni do oszukaństwa, próżności, szaleństwa, błąd ich pociąga ku niesprawiedliwym zdobyczom i budzi w nich pragnienia nieczyste.

11. Ich myśli błądzą: oni wierzą, że wszystko kończy się wraz ze śmiercią; zwracają wszystkie swe siły na zadowolenie żądz swoich, przekonani, że w tym jest cel wszystkiego.

12. Skrępowani więzami tysiąca nadziei, oddani całkowicie swoim pożądaniom i swoim gniewom; aby zaspakajać swoje pragnienia, silą się niesprawiedliwymi drogami gromadzić bogactwa.

13. Oto, powiadają, co zrobiłem dziś; będę mógł sprawić sobie taką to uciechę; mam to, później będę miał taki to zysk.

14. Zabiłem tego nieprzyjaciela, zabiję także innych, jestem królem, jestem bogaty, jestem szczęśliwy, jestem silny, jestem wesoły,

15. jestem bogaczem, jestem wielkim panem. Któż się ze mną przyrównać może? Będę składał ofiary, szczodre jałmużny, będę zażywał uciech. — Oto, jak powiadają, otumanieni przez nieświadomość;

16. poruszani licznymi myślami, zaplątani w sieć błędu, zajęci zadowoleniem swoich żądz, spadają do piekła nieczystego.

17. Zarozumiali, uparci, opętani pychą i bezrozumnością swoich bogactw, składają ofiary obłudne, w których nie zachowują przepisów, i które są tylko z imienia ofiarami.

18. Samolubni, gwałtowni, próżni, rozpustni, unoszący się gniewem, potwarcy, oni mnie nienawidzą w innych i w sobie samych.

19. Lecz ja biorę tych ludzi, tchnących nienawiścią i okrucieństwem, tych najmarniejszych i rzucam ich na wieczne czasy na pastwę śmierci, by się odradzali, nędzni, w łonie szatana.

20. Spadłszy w takie łono, błądząc z pokolenia w pokolenie, nie mogąc nigdy do mnie dojść, wreszcie wstępują oni, synu Kunti, na drogę piekielną.

21. Piekło ma trzy bramy, którymi oni doń wpadają: chuć, gniew i skąpstwo. Przeto wystrzegać się ich należy.

22. Człowiek, który umiał uniknąć tych trzech bram mroku, jest na drodze do zbawienia i kroczy po drodze najwyższej.

23. Lecz człowiek, który się uchyla od przykazań Prawa, by iść tylko za swymi żądzami, nie osiąga doskonałości, ani szczęścia, ani drogi niebieskiej.

24. Niechaj więc Prawo będzie twoją wyrocznią i uczy ciebie, co trzeba czynić, a czego nie należy. Wiedząc przeto, co nakazują przepisy Prawa, spełniaj je.

XVII.

Joga trzech rodzajów wiary

(Śraddhatraya-vibhaga-joga)

Trzy guny: dobroć, namiętność i bierność określają też i religię człowieka, stosownie do panującej guny. Podobnież trojaką jest ofiara i asceza, trojakiem pożywienie (zaspokojenie potrzeb samolubnych) i miłosierdzie (współczucie, dobroczynność). Om, tad, sat jako trojakie określenie brahmana. Stosowanie tych trzech słów.

Ardżuna

1. Jeżeli kto, zaniedbując przepisy Prawa, z wiarą składa ofiarę, jakież jest jego miejsce, o Krszno? Czy w prawdzie, czy w instynkcie, czy w ciemności?

Błogosławiony

2. Trzy są rodzaje prawdy między ludźmi: każdy z tych rodzajów zależy od natury człowieka. Zrozum, kiedy z nich pochodzi albo od prawdy, albo od namiętności albo od mroku.

3. I że wiara jest wedle charakteru osoby; wierzący wzoruje się na przedmiocie swojej wiary.

4. Ludzie prawdy składają ofiary bogom, ludzie namiętności Jakszasom i Rakszasom, ludzie mroku Upiorom i Widmom.

5. Ludzie, którzy się oddają ciężkim pokutom, a nie zmniejszają przez to swojej dumy, samolubstwa, pożądliwości, namiętności, gwałtowności,

6. Szarpiąc w szaleństwie swoim podstawy życia, które stanowią ich ciało, jakoż i mnie, który jestem wewnątrz nich: wiedz, że tacy rozumują jak Asury.

7. Takoż istnieją stosownie do ludzi, trzy rodzaje przyjemnych pokarmów, trzy rodzaje ofiary, umartwienia, jałmużny: posłuchaj, jakie są ich różnice.

8. Pokarmy pożywne, które przedłużają życie, wzmacniają siły, zdrowie, dobrobyt, pokarmy smaczne, słodkie, pokrzepiające, przyjemne, podobają się ludziom prawdy.

9. Ludzie żądzy lubią pokarmy ostre, kwaśne, słone, bardzo gorące, gorzkie, cierpkie, podniecające, pokarmy płodne w bóle i choroby.

10. Pokarm stary, mdły, smrodliwy, zepsuty, a nawet wyrzucony i skalany jest pożywieniem, który się podoba ludziom mroku.

11. Ofiara, złożona wedle przepisów, bez oglądania się na nagrodę, jedynie z myślą spełnienia dzieła świętego, jest ofiarą prawdy.

12. Lecz taka, którą składają przez wzgląd na nagrodę i z obłudą, o najlepszy z Bharatów, jest ofiarą żądzy.

13. Ofiara, spełniona niezgodnie z przepisami, bez rozdawania pokarmów, bez hymnów, bez wynagrodzenia dla kapłana, bez wiary, zowie się ofiarą mroku.

14. Poszanowanie bogów, braminów, nauczycieli, ludzi uczonych, czystość, prawość, niewinność, łaskawość, zowią się surowością ciała.

15. Umiarkowanie w słowach, prawdomówność, słodycz, ćwiczenie się w pobożnym czytaniu, są surowością mowy.

16. Pokój serca, spokojność, milczenie, panowanie nad sobą, czystość życia, taką jest surowość serca.

17. Ta potrójna surowość, uprawiana przez ludzi pobożnych z głęboką wiarą i bez troski o nagrodę, nazywa się zgodną z prawdą.

18. Surowość obłudna, uprawiana dla zaszczytów, szacunku i hołdów, jakie sprowadza, jest surowością żądzy; taka surowość jest niestała i niepewna.

19. Surowość, zrodzona z wyobraźni zbłąkanej, która nie ma innego celu nad męczenie siebie samego lub zgubę innych, jest surowością mroku.

20. Dar, ofiarowany z uczuciem obowiązku człowiekowi, który nie może się wywzajemnić, dar uczyniony w swoim miejscu i czasie, i wedle zasługi, jest darem prawdy.

21. Podarunek, ofiarowany w nadziei wzajemności lub nagrody i jakby wbrew woli, pochodzi z żądzy.

22. Dar, ofiarowany niegodnym, nie w swoim czasie i miejscu, nieoględnie, w sposób obraźliwy, jest darem mroku.

23. Om, To (tad), Dobro (sat). Takie jest potrójne określenie Boga; przez niego ongi zostali ustanowieni Bramini, Wedy i Ofiara.

24. Dlatego teologowie spełniając akty Ofiary, dobroczynności lub umartwienia, zawsze wymawiają wyraz om.

25. To: oto, co mówią w nadziei powrotu ci, którzy pragną wyzwolenia, spełniając różnorodne czyny, ofiary, dobroczynności i umartwienia.

26. Kiedy chodzi o akt prawdy i uczciwości, używa się wyrazu: Dobro; wymawia go się także dla oznaczenia wszelkiego uczynku chwalebnego.

27. Wytrwałość w pobożności, surowość, są także oznaczane tym wyrazem: Dobro; i wszelki uczynek, mający na celu te cnoty, jest oznaczany tym wyrazem.

28. Lecz wszelka ofiara, wszelki dar, wszelka pokuta, wszelki uczynek, spełnione bez Wiary, nazywają się złymi, synu Prithy i nie są niczym - ani w tym ani w innym życiu.