| eGNOSIS |
|
|
|
Rudolf
Steiner (1861-1925), twórca antropozofii. |
Chrześcijaństwo jako rzeczywistość mistyczna a misteria dawnych czasów cz.14 |
|
|
Rudolf Steiner |
||
|
-
Przedmowa do drugiego wydania |
ŚW.
AUGUSTYN A KOŚCIÓŁ
Cała
gwałtowność walki, jaka rozegrała się w duszach chrześcijan w
okresie przejściowym od pogaństwa do nowej religii, ujawnia się w
pismach św. Augustyna (354-430). W jakiś tajemniczy sposób wnikamy w
walki wewnętrzne takich myślicieli jak Orygenes, Klemens Aleksandryjski,
Grzegorz z Nazjanzu, św. Hieronim i inni, kiedy czytamy, jak te walki
zostały z czasem uśmierzone w duszy św. Augustyna. Św.
Augustyn był człowiekiem, z którego namiętnej natury rozwinęły się
najgłębsze dążenia duchowe. Ulegał on kolejno wpływom różnych poglądów
pogańskich i na pół chrześcijańskich. Cierpiał głęboko pod
brzemieniem najokrutniejszych wątpliwości jakie mogą nawiedzać człowieka,
który doświadczył, jak bezsilne jest nasze myślenie w obliczu problemów
duchowych, i poznał przygnębiające uczucie: „Czy my w ogóle możemy
oderwać się myślą od fizycznej, doczesnej rzeczywistości?”. Duchowość
ujmował on jedynie pod postacią obrazów zaczerpniętych ze świata zmysłów.
Wybawieniem było dlań wzniesienie się ponad ten etap rozwoju. Opisuje
to w Wyznaniach: „Najważniejszą i prawie jedyną przyczyną błędu,
którego nie mogłem uniknąć, było to, że kiedym chciał myśleć o
Bogu, musiałem wyobrażać sobie jakieś kształty cielesne, i byłem
przekonany, że tylko takie rzeczy mogą istnieć”. W ten sposób
Augustyn przedstawia, do czego dojść musi człowiek, który chce naprawdę
żyć życiem ducha. Są myśliciele — nawet bardzo liczni — którzy
twierdzą, że myśl czysta, wolna od wszelkich zmysłowych elementów,
jest dla człowieka w ogóle niedostępna. Myśliciele owi biorą to, co
stwierdzają jakoby we własnym życiu wewnętrznym, za granicę możliwości
ludzkich w ogóle. Naprawdę jest raczej tak, że poznanie duchowe zdobyć
można dopiero wtedy, kiedy się dojdzie do myślenia wolnego od elementów
zmysłowych, do takiego życia wewnętrznego, w którym myśl już nie
zamiera z chwilą ustania wrażeń dostarczanych przez zmysły. Św.
Augustyn opisuje, jak się dopracował przeżywania duchowego. Dopytywał
się wszędzie, gdzie jest to „boskie”: Pytałem ziemię, a ziemia odrzekła mi: Ja nie jestem Bogiem! — i wszystko co jest na ziemi wyznało mi to samo. Pytałem morze i otchłanie, i wszystko, co w nich żyje, i usłyszałem odpowiedź: „My nie jesteśmy twoim Bogiem, szukaj nad nami”. Pytałem wiatry wiejące, i cała atmosfera wraz ze wszystkimi swymi mieszkańcami odpowiedziała mi: „Filozofowie, którzy szukali w nas istoty rzeczy, łudzili się: my nie jesteśmy Bogiem”. Pytałem słońce, księżyc i gwiazdy, a one mi mówiły: „My nie jesteśmy Bogiem, którego szukasz”. I
zrozumiał, że nigdzie nie znajdzie odpowiedzi na swe pytanie, jak tylko
we własnej duszy. A dusza jego powiedziała tak: Ani
oko, ani ucho nie może ci przekazać tego, co ja mam w sobie. Tylko ja
sama mogę ci to powiedzieć. A mówię ci to w sposób nie podlegający
żadnej wątpliwości: „Ludzie mogli wątpić, czy siła życiowa kryje
się w powietrzu, czy może w ogniu, ale któż będzie wątpił że sam
żyje, że pamięta, rozumie chce i myśli, że wie i sądzi? Jeżeli wątpi,
świadczy to przecież iż żyje, bo przecież pamięta, dlaczego wątpi,
przecież myśli, i wie, że nic nie wie, i przekonany jest, że nie wolno
mu nic przyjąć zbyt pochopnie”. Rzeczy
należące do świata zewnętrznego nie bronią się, jeśli im odmawiamy
istnienia. Lecz dusza broni się. Przecież nie mogłaby sama o sobie wątpić,
gdyby nie istniała. Samym nawet wątpieniem swoim stwierdza, że jest. Istniejemy,
i poznajemy nasze istnienia, i kochamy nasze istnienia i nasze poznanie. W
tych trzech punktach nie możemy podejrzewać żadnego błędu, który miałby
pozory prawdy, albowiem ujmujemy te trzy punkty nie tak jak rzeczy zewnętrzne,
nie za pomocą cielesnych zmysłów. Człowiek
doświadcza, czym jest element boski, jeżeli dojdzie do tego, że pozna
pierwej siebie jako istotę duchową, a potem jako duch, znajduje drogę
do świata ducha. Św. Augustyn wśród walk wewnętrznych dopracował się
tej prawdy. Tego rodzaju nastrój w czasach pogańskich sprawił, że
ludzie dążący do poznania garnęli się do misteriów. W czasach św.
Augustyna człowiek o takich dążeniach mógł zostać chrześcijaninem.
Logos, który stał się człowiekiem, Jezus wskazał drogę, którą postępować
ma dusza, jeżeli chce dojść do tego, za czym, tęskni, kiedy jest sama
ze sobą. W roku 358 w Mediolanie św. Augustyn słuchał nauk św. Ambrożego.
Wszelkie wątpliwości dotyczące Starego i Nowego Testamentu rozwiały się,
kiedy nauczyciel wyłożył mu najważniejsze miejsca nie tylko w sensie
dosłownym, lecz „również i duchowym, uchylając rąbka mistycznej zasłony”.
Tradycja historyczna przekazana
przez Ewangelię i przez zespół ludzi, przechowujących tę tradycję,
jest dla św. Augustyna wcieleniem wszystkiego, co dawniej pielęgnowano w
misteriach. Coraz bardziej nabiera on przekonania, że „nakaz aby wierzyć
w to, czego się nie dowodzi jest pełen umiaru i zasługuje na
zaufanie”. Dochodzi do przekonania: „Któż może być tak zaślepiony
by mówić, że Kościół Apostolski nie zasługuje na wiarę, on który
jest tak wierny, a przy tym poparty zgodnym świadectwem tylu braci, tak
sumiennie przekazujących z pokolenia w pokolenie pisma Apostołów: on który
zachował naukę w ściśle przestrzeganej ciągłości, aż do
dzisiejszych biskupów”. Jasne było dla św. Augustyna, że z przyjściem
Chrystusa dusza dążąca do świata ducha znalazła się w innych
warunkach niż poprzednio. Był on głęboko przekonany, że w Chrystusie
Jezusie objawiło się światu jako fakt historyczny to, czego dawniej
szukano w misteriach. Jedną z najdonioślejszych wypowiedzi św.
Augustyna są słowa: To
co obecnie nazywamy religią chrześcijańską istniało już w starożytności,
a nawet jeszcze w zaraniu człowieczeństwa, kiedy zaś Chrystus objawił
się w ciele, ta prawdziwa religia, która już dawniej istniała, otrzymała
miano chrześcijańskiej. Przy
takim sposobie myślenia możliwe były dwie drogi. Jedna oparta na
przekonaniu, że jeżeli dusza ludzka rozwinie w sobie siły, dzięki którym
pozna prawdziwą swą istotę, to z czasem dotrze do poznania Chrystusa i
tego wszystkiego, co ma z Nim związek. Byłaby to wiedza dawnych misteriów,
ale wzbogacona przez przyjście Chrystusa. Druga droga — ta, na którą
zdecydował się św. Augustyn i na której stał się wielkim wzorem dla
swoich następców — polega na tym, że na pewnym etapie kończy się
pracę nad rozwojem własnych sił wewnętrznych, a wiedzę związaną z
przejściem Chrystusa czerpie się z zachowanych pism i ustnej tradycji.
Pierwszą drogę św. Augustyn odrzuca jako dyktowaną przez pychę, druga
jego zdaniem odpowiada prawdziwej pokorze. Do tych którzy pragną iść
pierwszą drogą przemawia tak: „Mogliście znaleźć pokój w prawdzie,
lecz to wymaga pokory, a wam tak trudno jest ugiąć sztywnych karków”.
Jego natomiast bezgranicznym, głębokim szczęściem napełniał fakt, że
od chwili „objawienia się Chrystusa w ciele” można sobie powiedzieć:
„do prawd duchowych może dojść każda dusza, która szukając w sobie
samej osiągnie to, co na tej drodze zdoła, potem zaś, w dążeniu do
Najwyższego, zaufa temu, co mówią piśmienne i ustne tradycje wspólnoty
chrześcijańskiej o Chrystusie i jego objawieniu”. Św. Augustyn mówi: Jakaż
błogość, jakie nieustające radowanie się najwyższym, prawdziwym
dobrem, otwiera się przed nami, jakie wesele, jakie tchnienie wieczności!
— jakże mam to wypowiedzieć? Mówiły już o tym — na ile to się w
ogóle da wypowiedzieć — owa wielkie, niezrównane dusze, o których
wiemy, ze miały dar widzenia i nadal go wciąż mają... Przychodzi
chwila, że już rozumiemy jak prawdziwe jest wszystko, co nam do
wierzenia podano, jak dobrze i zbawiennie wychowała nas nasza matka Kościół
Święty i jak wyszło nam na pożytek mleko, którym Apostoł Paweł poił
maluczkich... Nie
będziemy na razie rozważali, jak rozwijał się pierwszy z dwu możliwych
tutaj kierunków, tj. wiedza misteriów wzbogacona przez przyjście
Chrystusa; to wykraczałoby poza ramy niniejszej pracy. (Odnośne wiadomości
znaleźć można w książce autora Geheimwissenschaft im Umries
— Wiedza tajemna w zarysie.) Jeżeli
człowiek w czasach przedchrześcijańskich chciał szukać duchowego podłoża
bytu, musiał się zwracać do misteriów; teraz św. Augustyn może
powiedzieć duszom, które nie czują się na siłach aby iść tą drogą:
Idźcie drogą poznania tak długo, na ile starczą wasze ludzkie siły,
dalej zaś ufność i wiara poprowadzą was w najwyższe regiony ducha. Stąd
wystarczył już tylko jeden krok aby powiedzieć: natura duszy ludzkiej
jest taka, że dusza o własnych siłach osiągnąć może tylko pewien
określony stopień poznania, od tego punktu może iść dalej przez ufność
jedynie, przez wiarę w tradycję ustną i piśmienną. I krok ten został
dokonany: wyłonił się kierunek, który ograniczał ziemskie poznanie do
pewnego zakresu tylko, stwierdzając że dusza sama przez się nie może
się wyżej wznieść, a wszystko co leży ponad tym zakresem, stanowi
przedmiot wiary, opartej na tradycji ustnej i piśmiennej, na zaufaniu do
jej przedstawicieli. Największy nauczyciel Kościoła, św. Tomasz z
Akwinu (1224-1274) wielokrotnie wypowiadał w swych pismach to
przekonanie. Podkreśla on, że wysiłek poznawczy człowieka może
doprowadzić do tego, co św. Augustyn osiągnął przez poznanie samego
siebie: do pewności, że Bóg istnieje. O istocie Boga i jego stosunku do
świata pouczy go potem niedostępna czysto-ludzkiemu poznaniu teologia
objawiona, która jako treść wiary wyższa jest od wszelkiej wiedzy. Moment
powstania tego poglądu da się wprost uchwycić w pismach Jana Szkota
Eriugeny, który żył w IX-tym wieku na dworze Karola Łysego. Nauka jego
stanowi naturalne przejście od pierwszych czasów chrześcijaństwa do
poglądów św. Tomasza z Akwinu. Światopogląd Eriugeny utrzymany jest w
duchu neoplatonizmu. W dziele swym De divisione naturae (O
podziale natury) rozwija Eriugena naukę Dionizego Areopagity. W nauce
tej początkiem wszechrzeczy jest Bóg, istota stojąca ponad wszystkim,
co ziemskie i doczesne, od niego zaś wywodzi się świat. Człowiek włączony
jest w proces przeobrażeń, ogarniający wszystkie istoty w dążeniu do
tego Boga, który w końcu osiąga to, czym w założeniu był od początku.
Wszystko powraca znowu na łono tego bóstwa, które [brak słowa] przez ogarniający
świat proces ewolucji i — w końcu — osiągnęło doskonałość. Ale
żeby ten cel osiągnąć, człowiek musi znaleźć drogę do Słowa, które
stało się ciałem. Ta myśl u Eriugeny prowadzi do następującego
twierdzenia: to co Pismo Święte mówi o Logosie jest treścią wiary i
prowadzi do zbawienia. Rozum i autorytet Pisma św., wiara i poznanie stoją
tutaj obok siebie. Jedno drugiemu nie przeczy, ale wiara musi dać nam to,
do czego poznanie nigdy nie zdołałoby się wznieść samo przez się. To, co w dawnych misteriach było niedostępne dla nas, poznanie rzeczy wiecznych, stało się tutaj, w atmosferze chrześcijaństwa, treścią wiary, która z natury rzeczy obejmuje sprawy niedostępne dla samego tylko poznania. Wtajemniczony czasów przedchrześcijańskich żył w przekonaniu, że możność poznania spraw boskich jest jego udziałem, udziałem ludu zaś — symbol i wiara. W chrześcijaństwie powstało przekonanie, że bóg objawieniem swoim udostępnił człowiekowi mądrość, a człowiek przez poznanie uzyskuje jakiś odblask tego objawienia się poszczególnym, dojrzałym do tego ludziom. Głęboka wiedza chrześcijaństwa to misterium, które jako poznanie nie objawia się nikomu, ale jako treść wiary — wszystkim. Duch misteriów żył nadal w chrześcijaństwie, w zmienionej jednak postaci. Nie poszczególna jednostka, ale wszyscy powinni uczestniczyć w prawdzie. Lecz dojście do prawdy ma się dokonać tak: człowiek na pewnym określonym szczeblu poznania widzi, że dalej tą drogą iść nie zdoła, i wtedy wznosi się do wiary. Chrześcijaństwo wyniosło z mroku świątyń na jasne światło dzienne treść zawartą w dziejach misteriów. Jeden ze scharakteryzowanych tu kierunków duchowych w łonie chrześcijaństwa doprowadził do poglądu, że ta treść musi pozostać wiarą.
|
|
