| eGNOSIS |
|
|
|
Rudolf
Steiner (1861-1925), twórca antropozofii. |
Chrześcijaństwo jako rzeczywistość mistyczna a misteria dawnych czasów cz.9 |
|
|
Rudolf Steiner |
||
|
-
Przedmowa do drugiego wydania |
WSKRZESZENIE
ŁAZARZA
Pośród
„cudów” przypisywanych Jezusowi, wskrzeszenie Łazarza w Betanii jest
niewątpliwie wydarzeniem szczególnej doniosłości. Wszystko wskazuje że
to, co tutaj opowiada Ewangelista, ma w Nowym Testamencie wyjątkowe
znaczenie. Trzeba pamiętać, że ten spis znajdujemy tylko w Ewangelii św.
Jana, a więc ewangelisty, który przez pełne wielkiej wagi słowa wstępu
narzuca niejako bardzo specjalne ujmowanie wszystkiego co mówi. Św. Jan
zaczyna tak: „Na początku było słowo, a Słowo było u Boga, a Bogiem
było Słowo... A Słowo stało się ciałem i mieszkało miedzy nami, i
widzieliśmy jego chwałę, chwałę jaką jednorodzony otrzymuje od Ojca,
pełne łaski i prawdy”. Kto zaczyna od takich słów, mówi tym samym
wyraźnie, że należy go rozumieć w sposób szczególnie głęboki.
Gdybyśmy chcieli tutaj zastosować zwykły, czysto rozumowy sposób
pojmowania lub inne, bardziej powierzchowne tłumaczenie, to jakbyśmy
utrzymywali, że Otello na scenie „naprawdę” zamordował Desdemonę. Ale
co chce powiedzieć św. Jan tymi słowami? Powiada wyraźnie, że mówi o
czymś wiecznym, o czymś, co było na początku wszechrzeczy. Opisuje
fakty, ale nie należy brać ich jako fakty, które się postrzega za
pomocą zmysłów i na których logiczne rozumowanie zasadza swój kunszt.
„Słowo”, które żyje w duchowości świata, kryje się poza faktami.
Fakty są dla św. Jana środkiem do wyrażenia wyższej treści. I
dlatego można przypuszczać, że w opisanym fakcie
wskrzeszenia zmarłego, fakcie który sprawia olbrzymie trudności
rozumowi opierającemu się na świadectwie zmysłów i na logice, kryć
się musi jakiś niezmiernie głęboki sens. Ale
to nie wszystko. Już Renan w swej książce Życie Jezusa podkreśla,
że wskrzeszenie Łazarza miało niewątpliwie decydujący wpływ na
wydarzenia które były kresem Jezusowego życia. Myśl taka wydaje się
niemożliwa z punktu widzenia, przyjętego przez Renana. Bo i dlaczegoż
ten właśnie fakt, że Jezus wskrzesił kogoś z martwych i że wieść o
tym szerzyła się miedzy ludem, miałby się wydać jego przeciwnikom
czymś tak niebezpiecznym, że stanęli wobec pytania: Czy można pogodzić
istnienie Jezusa z judaizmem? Niepodobna się zgodzić z następującymi słowami
Renana „Inne cuda Jezusa to były przelotne wydarzenia, w dobrej wierze
rozpowiadane i wyolbrzymiane w ustach ludu, a potem nie wracało się już
do nich. Ale wskrzeszenie Łazarza było naprawdę wydarzeniem, o którym
wszyscy wiedzieli i które miało zamknąć usta Faryzeuszom. Wszyscy
wrogowie Jezusa oburzali się na rozgłos, jakiego nabrała ta sprawa.
Opowiadano, że usiłowali zabić Łazarza...” Nie sposób pojąć o co
im chodziło, jeżeli istotnie, jak twierdzi Renan, w Betanii odegrano
jedynie z góry już ułożona scenę, która miała na celu wzmocnienie
wiary w Jezusa. „Może Łazarz, jeszcze blady po przebytej chorobie,
kazał się spowić w całun jak umarły i złożyć w rodzinnym grobie.
Były to wielkie wykute w skale komory, do których wchodziło się przez
czworokątny otwór, przywalony olbrzymią kamienną płytą. Marta i
Maria wybiegły na spotkanie Jezusa i poprowadziły go do grobu, jeszcze
zanim wstąpił do Betanii. Wzruszenie Jezusa, kiedy stanął u grobu
przyjaciela, którego uważał za umarłego, mogli zgromadzeni wziąć za
drżenie i lęk (Jan, XI,33 i 38), jakie zazwyczaj towarzysza cudom. W
opinii ludu bowiem boska siła w człowieku jest czymś podobnym do przeżyć,
związanych z padaczką i konwulsjami. Jezus — jeżeli trwamy przy
naszym założeniu — chciał jeszcze raz zobaczyć tego, którego miłował
i kiedy odwalono kamień grobowy wyszedł Łazarz w całunach z głową
spowita w chustę. Oczywiście, wszyscy obecni musieli to uważać za
wskrzeszenie. Wiara nie zna innych praw oprócz tego, co jest dla niej
prawdą”. Czyż takie tłumaczenie nie jest wprost naiwne, jeżeli się
potem mówi — jak Renen: „Wszystko wydaje się przemawiać za tym, że
cud w Betanii przyczynił się bardzo do przyspieszenia śmierci
Jezusa”. Niemniej jednak te ostatnie słowa płyną z odczucia, które
jest słuszne. Tylko że Renan, przy swoich możliwościach, nie mógł
odczucia tego wytłumaczyć ani uzasadnić. Jezus
musiał dokonać w Betanii czegoś niezwykle ważnego, jeżeli w związku
z tym mają mieć sens następujące słowa Ewangelii: „Zebrali się
tedy przedniejsi kapłani i Faryzeusze na naradę i mówili: »Cóż
uczynimy mu? albowiem człowiek ten wiele znaków czyni«” (Jan, XI,47).
Renan przypuszcza tu również coś szczególnego, bo pisze tak:
„Przyznać należy, że ta opowieść św. Jana znacznie się różni od
innych opowieści o cudach, które są wytworami fantazji ludowej, a których
pełno jest u synoptyków. Dodajmy jeszcze, że św. Jan jest jedynym
ewangelistą, który dokładnie zna stosunki, jakie łączyły Jezusa z
rodziną z Betanii, a wobec tego trudno sobie wyobrazić, żeby jakiś
wytwór fantazji ludowej mógł się przedostać w ramy wspomnień tak
osobistych. Prawdopodobnie cud ten nie należał więc do całkiem
legendarnych, za które nikt nie ponosi odpowiedzialności. Słowem,
jestem przekonany, że w Betanii stało się coś, co ludzie uważać
mogli za wskrzeszenie umarłego”. Czyż to w gruncie rzeczy nie znaczy,
że zdaniem Renana w Betanii wydarzyło się coś, czego on sam nie umie
sobie wytłumaczyć? To też zasłania się następującymi słowami:
„Ponieważ chodzi o tak dawne czasy, a opieramy się na jednym tylko tekście,
który w dodatku wykazuje wyraźne ślady późniejszych dopisków, nie
podobna rozstrzygnąć, czy w tym wypadku wszystko jest zmyślone, czy też
naprawdę jakieś wydarzenie w Betanii było podłożem tych pogłosek”.
Ale zastanówmy się, czy nie mamy tu do czynienia z czymś, wobec czego
należałoby tylko we właściwy sposób odczytać tekst, aby dojść do
prawdziwego zrozumienia? Może wtedy nie będzie potrzeby mówić o „zmyśleniu”. Trzeba
przyznać, że cała ta opowieść w Ewangelii św. Jana otoczona jest mgłą
tajemniczości. Żeby zdać sobie z tego sprawę, wystarczy zwrócić uwagę
na jeden tylko szczegół. Jaki sens mogą mieć następujące słowa
Jezusa, jeżeli je brać dosłownie w sensie fizycznym: „ta choroba nie
jest na śmierć, ale na chwałę Bożą, żeby Syn Boży uczczony był
przez nią”. Tak się zwykle tłumaczy odnośnie słowa Ewangelii.
Jednakże lepiej oddamy właściwą treść, jeżeli będziemy tłumaczyli
— co też odpowiada tekstowi greckiemu — „dla objawienia bożego,
aby Syn Boży był przezeń objawiony”. I cóżby miały znaczyć dalsze
słowa: „Jam jest zmartwychwstanie i żywot, kto wierzy we mnie, chociażby
umarł, żyć będzie” (Jan, XI,4 i 25). Byłaby to prostacka
interpretacja, gdybyśmy sądzili, że Jezus chciał tymi słowami
powiedzieć: Łazarz zachorował po to tylko, by on sam mógł pokazać,
co potrafi. I prostactwem byłoby też przypuszczać, jakoby Jezus
twierdził, że wiara weń może wskrzesić człowieka, który umarł w
zwykłym sensie tego słowa. Cóż byłoby w tym niezwykłego, że człowiek
powstał z martwych, gdyby po zmartwychwstaniu był taki sam jak przed śmiercią?
Co więcej: jakiż sens miałoby stosowanie do takiego człowieka słów:
„Jam jest zmartwychwstanie i żywot?”. Ale życia i sensu nabierają
te słowa Jezusa, jeżeli je rozumiemy jako wyraz czysto duchowego
wydarzenia, a wtedy nawet w pewnym sensie dosłownie, tak jak czytamy w
tekście. Jezus mówi przecież, że on sam jest tym zmartwychwstaniem,
jakiego doznał Łazarz, on sam tym życiem jakie jest udziałem Łazarza.
Bierzemy dosłownie to, co Ewangelia św. Jana mówi o Jezusie. Jest on
„Słowem, które się stało ciałem”. Jest istotą wieczną, która
była „na początku”. A jeżeli jest naprawdę zmartwychwstaniem, w
takim razie to „co wieczne, co było na początku”, zmartwychwstało w
Łazarzu. Mamy więc tutaj wskrzeszenie odwiecznego „Słowa”. I to
„Słowo” jest życiem, do którego Łazarz został obudzony. Mamy
tutaj do czynienia z „chorobą”, ale taką, która nie prowadzi do śmierci,
lecz do ujawnienia „chwały Bożej”, to znaczy do objawienia się
Boga. Jeżeli w Łazarzu zmartwychwstało „wieczne Słowo”, to
rzeczywiście wszystko, co się stało w Betanii, stało się po to, by Bóg
objawił się w Łazarzu. Bo Łazarz stał się kimś innym przez to, co
się stało. Przedtem nie żyło w nim „Słowo”, nie żył duch: teraz
duch ten w nim żyje. Narodził się w nim. A każdym narodzinom
towarzyszy przecież choroba, choroba matki. Lecz ta choroba nie prowadzi
do śmierci, lecz do nowego życia. W Łazarzu „choruje to, z czego ma
się narodzić »nowy człowiek«”, człowiek przeniknięty „Słowem”.
Gdzież jest ów grób, z którego ma się narodzić „Słowo”? Aby dać
odpowiedź na to pytanie, wystarczy przypomnieć sobie Platona, który ciało
człowieka nazwał grobem duszy. Wystarczy przypomnieć sobie, że również
i Plato mówi o pewnego rodzaju zmartwychwstaniu, kiedy tłumaczy, że świat
ducha może ożyć w ciele człowieka. To co Plato nazywa „duszą duchową”,
św. Jan określa mianem „Słowa”. A tym Słowem jest dla niego
wskrzeszenie czegoś boskiego z grobu swojego ciała. A dla św. Jana to,
co dokonało się przez „życie Jezusa”, jest właśnie
zmartwychwstaniem. Nic więc dziwnego, że św. Jan wkłada w usta Jezusa
słowa: „Jam jest zmartwychwstaniem”. Nie
ulega najmniejszej wątpliwości, że to, co się dokonało w Betanii było
wskrzeszeniem w sensie duchowym. Łazarz stał się kimś innym niż był
poprzednio. Powstał z martwych do takiego życia, o którym „odwieczne
Słowo”, mogło rzec: „Jam jest tym życiem”. Cóż się więc stało
z Łazarzem? Ożył w nim duch. Udziałem jego stało się życie, które
jest wieczne. Wystarczy przypomnieć słowa tych, którzy byli
wtajemniczeni w misteria, a natychmiast odsłoni się nam głębokie
znaczenie tego przeżycia. Co mówi Plutarch o celu misteriów? Mówi, że
miały one na celu wyzwalać duszę z więzów cielesnego bytu i jednoczyć
z bogami. Schelling tak opisuje uczucia wtajemniczonego: „Wtajemniczony
dzięki otrzymanym święceniem stawał się sam ogniwem owego magicznego
łańcucha, stawał się sam Kabirem, włączony w ten nierozerwalny krąg
i jak mówią starodawne napisy, przyjętym do orszaku niebiańskich bogów”.
(Schelling,
Philosophie der Offenbarung). Przełom,
jaki się dokonał w życiu człowieka przez wtajemniczenie, trudno lepiej
określić niż to uczynił Aedesiusz zwracając się do swego ucznia,
cesarza Konstantyna w następujących słowach: „Jeżeli kiedyś dostąpisz
udziału w misteriach, będziesz się wstydził, że urodziłeś się
tylko człowiekiem”. Jeżeli
takie uczucia przenika naszą duszę do głębi, uzyskamy właściwy
stosunek do tego, co się dokonało w Betanii. Wówczas relacja św. Jana
będzie dla nas przeżyciem szczególnym. Zacznie nam świtać jakaś
pewność, której nie dałoby nam żadne logiczne tłumaczenie, żadna próba
racjonalistycznego wyjaśnienia. Staniemy wobec misterium, w prawdziwym
znaczeniu tego słowa. W Łazarza wstąpiło „Wieczne Słowo”. Mówiąc
językiem misteriów, stał się on wtajemniczonym. To co opisuje św. Jan
było niewątpliwie obrzędem inicjacji. Spróbujmy
teraz zrozumieć całe to wydarzenie jako obrzęd wtajemniczenia. Jezus miłował
Łazarza (Jan, XI-36). Nie może tu być mowy o miłowaniu czy też przyjaźni
w zwykłym znaczeniu. To byłoby sprzeczne z duchem Ewangelii św. Jana,
która uczy, że Jezus jest „Słowem”. Jezus miłował Łazarza,
ponieważ wiedział, że Łazarz dorósł duchem do tego, by w nim obudzić
„Słowo”. Jezus był częstym gościem w domu Łazarza. To znaczy, że
przygotował w tej rodzinie wszystko, co miało doprowadzić do wielkiego
wydarzenia jakim było wskrzeszenie Łazarza. Łazarz był uczniem Jezusa.
Takim uczniem, że Jezus mógł być pewien, iż kiedyś obudzi się w nim
to, co boskie. Końcowy akt takiego wskrzeszenia polegał na symbolicznym
obrzędzie, który był wyrazem przemiany duchowej. Człowiek musiał nie
tylko zrozumieć, co znaczy: „umrzyj — i stan się!” ale musiał sam
tego dokonać w realnym akcie duchowym. Wszystko, co ziemskie, czego
zgodnie z duchem misteriów, człowiek wyższy w nas wstydzić się musi,
należało odrzucić. Ziemski człowiek musiał umrzeć śmiercią
symboliczna zarazem i realną. Wówczas pogrążono ciało ucznia na
przeciąg trzech dni w głęboki letarg, ale wobec istotnego przełomu,
jaki przeżył ten człowiek, był to już tylko znak widzialny, zewnętrzny
wyraz nieporównanie donioślejszego wydarzenia duchowego. Niemniej jednak
obrzęd ten był przeżyciem, które przecinało życie ucznia na dwie części.
Kto nie zna głębszej treści tych obrzędów z bezpośredniego,
osobistego przeżycia, ten nie jest w stanie ich zrozumieć. Można mu dąć
tylko przybliżone pojęcie przez jakieś porównanie. Podobnie można ująć
w kilku słowach całą treść szekspirowskiego Hamleta i kto
przyswoi sobie te słowa, może w pewnym sensie powiedzieć, że zna treść
Hamleta. Bo też, logicznie biorąc, zna. Ale inaczej pozna ją też,
kto przeżyje całe bogactwo tego dramatu. Przez jego duszę przesunęła
się taka pełnia życia, której nie zastąpi żadne streszczenie. Idea
Hamleta stała się dla niego osobistym przeżyciem artystycznym. Otóż
coś podobnego, tylko na wyższym szczeblu, dzieje się z człowiekiem, który
przeżywa obrzędy związane z inicjacją w całej ich wzniosłej potędze.
Przeżywa symbolicznie to, co osiąga w duchu. Określenie
„symbolicznie” należy tak rozumieć, że wprawdzie dany fakt dostępny
zmysłami rzeczywiście ma miejsce, ale jest tym niemniej symbolem,
obrazem. Nie jest to symbol nierealny, jest on rzeczywistością. Ziemskie
ciało było przez trzy dni naprawdę martwe. Ze śmierci powstaje nowe życie,
życie, które przetrwało śmierć. Człowiek zdobył wiarę w to nowe życie.
Tak właśnie było z Łazarzem. Jezus przygotował go do wskrzeszenia.
Mamy tu do czynienia z chorobą zarazem rzeczywistą i symboliczną. Z taką
chorobą, która jest wtajemniczeniem i która po trzech dniach doprowadza
do prawdziwie nowego życia. Łazarz dorósł duchem do tej przemiany. Oblókł
się w szatę ucznia, który ma dostąpić wtajemniczenia. Pogrążył się
w stan odrętwienia, który jest symboliczną śmiercią. A kiedy upłynęły
już owe trzy dni, przybył Jezus. „Odjęli tedy kamień, gdzie był
umarły położony. A Jezus, wzniósłszy oczy swoje w górę, rzekł: »Ojciec?
dziękuję tobie, żeś mnie wysłuchał«” (Jan, XI.44). Ojciec wysłuchał
Jezusa: Łazarz osiągnął ostatni szczebel poznania. Doświadczył, jak
się osiąga zmartwychwstanie. Dokonane zostało wtajemniczenie w
misteria. Dokonało się to, co przez całą starożytność znane było
jako wtajemniczenie, a hierofantą był Jezus. Tak wyobrażano sobie
zawsze połączenie człowieka z bóstwem. Jezus
spełnił na osobie Łazarza wielki cud przemiany życia w duchu
pradawnych tradycji. Chrześcijaństwo nawiązuje w ten sposób do dawnych
misteriów. Łazarz został wtajemniczony przez samego Chrystusa Jezusa.
Dzięki temu zdolny był teraz wznieść się w wyższe światy. Ale był
zarazem pierwszym wtajemniczonym chrześcijańskim, pierwszym, którego
Chrystus sam wtajemniczył. Przez wtajemniczenie zdolny był teraz poznać,
że „Słowo”, które w nim ożyło, w Chrystusie Jezusie stało się
człowiekiem, że więc miał przed sobą w Tym, który go wskrzesił,
wcielenie siły, która w nim samym, w Łazarzu, objawiła się duchowo. Z
tego punktu widzenia wielką doniosłość mają słowa Jezusa (Jan,
XI.42): „A jam wiedział, że mnie zawsze wysłuchiwasz, alem to rzekł
dla ludu wokół stojącego, aby wierzyli, żeś ty mnie posłał”.
Chodziło więc o to, żeby wszystkim stało się jawne, iż w Jezusie żyje
„Syn Ojca”, jeżeli więc Jezus obudzi w człowieku do życia swoją własną
istotę, człowiek ten staje się „uczniem”. Jezus daje przez to do
zrozumienia, że w misteriach ukryty był sens życia i że były one drogą
do poznania tego sensu. On sam jest żyjącym Słowem — w nim stało się
człowiekiem to, co było pradawną tradycją. Ewangelista mógł więc słusznie
powiedzieć, że w nim „Słowo stało się ciąłem”. Słusznie widział
w Jezusie samym wcielone misterium. I dlatego Ewangelia św. Jana stanowi
też misterium. Należy ją czytać ze świadomością, że chodzi tu o
wydarzenia duchowe, wtedy będziemy ją rozumieli właściwie. Gdyby ją
był napisał kapłan dawnych czasów, dałby nam opis tradycyjnego obrzędu.
Dla św. Jana obrzęd ten stał się człowiekiem. Stał się „życiem
Jezusa”. Wybitny uczony naszych czasów, Bruckhardt, w dziele pt. Czasy
Konstantyna Wielkiego, mówi pisząc o misteriach, że to są sprawy,
które nigdy nie będą wyjaśnione. Burckhardt bowiem nie zna drogi
prowadzącej do ich wyjaśnienia. Weźmy do ręki Ewangelię św. Jana i
obejrzyjmy okiem ducha w jej rzeczywistych, a jednocześnie symbolicznych
wydarzeniach ten wielki dramat poznania, jaki rozgrywał się przez całą
starożytność, a będziemy mieli przed sobą misterium. W
słowach: „Łazarzu! wynijdzi z grobu!” poznajmy wezwanie, jakim
egipscy hierofanci przywoływali z powrotem do życia tych, którzy w
oderwaniu od świata przeszli proces inicjacji, aby zabić w sobie to, co
ziemskie, a zdobyć pewność rzeczy wiecznych. Ale Jezus odsłonił tymi
słowami tajemnice misteriów. Nietrudno pojąć, że Żydzi nie mogli
przepuścić tego Jezusowi bez kary, tak jak i Grecy nie byliby mogli
przepuścić Ajschylosowi, gdyby zdradził tajemnice misteriów. Jezusowi chodziło o to, by przed oczyma zgromadzonych dokonało się wtajemniczenie Łazarza, to, co według dawnej tradycji kapłańskiej mogło być dokonane tylko w największej tajemnicy, w świątyni. Ta inicjacja miała przygotować do zrozumienia „Misterium Golgoty”. Dawniej tylko jasnowidzący, tylko wtajemniczeni mogli wiedzieć o tym, co się dokonywało w takim obrzędzie; teraz jednak i dla tych, którzy „wierzą, chociaż sami nie widzą”, otworzyła się droga, na której można się przekonać o realności wielkich tajemnic ducha.
|
|
